کاشان نیوز: «عباس تراب‌زاده» مسئول واحد مردم‌شناسی میراث فرهنگی کاشان است. آماده‌سازی پرونده قالی‌شویان برای ثبت جهانی از دفتر کار او آغاز شد. به بهانه دومین جمعه مهرماه و برگزاری آیین قالی‌شویان «محمد حسین علاییان» در گفت‌وگویی با او چگونگی ثبت جهانی این اثر معنوی را بررسی کرده است:
«تراب‌زاده» با اشاره به این‌که نزدیک به یک‌صد پروژه مردم‌نگاری و مردم‌شناسی در استان‌ها و شهرستان‌های مختلف کشور را پیگیری کرده است، در خصوص مشخصات ثبت یک اثر در فهرست جهانی یونسکو گفت: مهم‌ترین معیارهای ثبت یک اثر فرهنگی در فهرست میراث ناملموس یونسکو این است که مشوق گفت‌و‌گوی بین‌المللی باشد؛ به تنوع فرهنگی جهان کمک کند؛ پویا، زنده و از نسلی به نسل دیگر منتقل شود؛ احترام به اقوام و گروه‌های اجتماعی و سایر ملل را رعایت کند؛ بیان‌گر صلح و دوستی باشد و در کل باعث وفاق و اتحاد اجتماعی و هم‌دلی باشد.
مسئول مردم‌شناسی اداره میراث فرهنگی کاشان افزود: آیین قالی‌شویان یک رویداد فرهنگی ـ مذهبی است که جمعیت عظیمی را به دور خود جمع می‌کند. این اجتماع عظیم سال به سال پویا‌تر و منسجم‌تر می‌شود. مهم‌ترین شاخصه این آیین، بر خلاف آیین‌های دیگر از تقویم شمسی تبعیت می‌کند که همه ساله نزدیک‌ترین روز به دومین جمعه مهرماه برگزار می‌شود. این در حالی است که روز شهادت حضرت سلطانعلی اواخر ماه جمادی‌الثانی است. شاخصه دیگر آن انتقال نسل به نسل، مردمی بودن و پویایی و زنده بودن آن است که در پرتو وفاق و اتحاد اجتماعی و هم‌دلی شکل می‌گیرد.
در منطقه فین کاشان تقریباّّ ۱۳ هیئت در مناسبت‌های مختلف از جمله محرم و صفر به‌طور جداگانه مراسم برگزار می‌کنند ولی در برگزاری آیین قالی‌شویان تمام هیئات در قالب یک هیئت تحت لوای ستاد برگزاری مراسم سنتی ـ مذهبی قالی‌شویان فین منسجم می‌شوند و همچنین در کنار هم بودن اهالی فین و اهالی خاوه که با رعایت حقوق یک‌دیگر در روند برگزاری مراسم نقش دارند. از این حیث است که این آیین یک گردهمایی صلح‌آمیز تعبیر می‌شود. به‌طور کلی آیین قالی‌شویان علاوه بر این‌که نماد تشییع پیکر پاک حضرت سلطانعلی بن امام محمدباقر (ع) است، حوزه‌های دیگر میراث معنوی از قبیل شعائری مشابه به شعائر ماه محرم، تقدس آب،‌ گاه‌شماری و تقویم محلی، نقش صنایع دستی و دانش بومی را در بر گرفته است. استفاده از قالی که یک عنصر فرهنگی و بومی است و از دانش و مهارت بومی برخواسته، حکایت از محبت مردم آن زمان به حضرت سلطانعلی و نیز تقدس پیکر پاک آن حضرت دارد. بنابراین تمام این عوامل دست به دست هم داده تا این اثر فرهنگی قابلیت ثبت در فهرست میراث معنوی یونسکو را پیدا کند.
وی افزود: پیشنهاد ثبت آیین قالی‌شویان در سال ۱۳۸۸ به همراه ۳ پرونده دیگر فنون شعربافی، زیلوبافی و فنون گلاب‌گیری شهرستان کاشان به پژوهش‌کده مردم‌شناسی سازمان ارسال شد که در سال ۱۳۸۹ هر چهار پرونده در فهرست میراث معنوی ثبت شدند و پس از ثبت ملی، پیشنهاد ثبت جهانی این اثر به پژوهش‌کده مردم‌شناسی و پژوهش‌گاه سازمان داده شد.
پژوهش‌گاه پس از بررسی معیارهای ثبت جهانی پرونده، ثبت جهانی آیین را در اولویت و در دستور کار خود قرار داد تا این‌که پس از مطالعات و تألیف فرمت ثبت، همراه با مدارک دیگر در سال ۱۳۸۹ به دفتر یونسکو ارسال شد.
 تراب‌زاده اضافه کرد: مهم‌ترین بخش پرونده، تدوین و تألیف مطالب جمع‌آوری شده است که باید مطابق فرمت استاندارد جهانی جمع‌بندی و تنظیم شود. پرونده‌ای که در سال ۱۳۸۹ به دفتر یونسکو ارسال شد به دلیل این‌که فرمت‌های ثبت تغییر یافته بود و می‌بایست بر اساس فرمت جدید تدوین و تنظیم شود و همچنین مدارک و اسناد ارسال شده کامل نبود به پژوهش‌گاه سازمان، عودت داده شد. پژوهش‌گاه با توجه به اهمیت موضوع مجدداّّ ثبت این آیین را در اولویت، و بازنگری کلی پرونده را در دستور کار قرار داد که طی جلسات متعدد راه‌کارهای لازم را برای بازنگری پرونده به کار گرفتیم.
علاوه بر تکمیل فرمت جدید ثبت مدارک و مستندات مهم دیگر پرونده فیلم و عکس بود که چون فیلم قبلی مبین جزئیات و ویژگی‌های خاص آیین نبود، مستند دیگری توسط آقای ‌«امیر مقامی» هنرمند ارزنده رشته عکاسی و مستند‌سازی تهیه و ساخته شد. مدارک دیگر رضایت‌نامه‌های حقیقی و حقوقی بود. چون رضایت آگاهانه مردم و دست‌اندرکاران مراسم از معیارهای ثبت است و ارسال این مدارک به جهانی شدن آیین کمک زیادی کرد. از جمله رضایت‌نامه اهالی فین و خاوه بود که در قالب یک طومار به طول سه متر پیوست پرونده شد. همچنین رضایت‌نامه روئسای برخی از ادارات که به طریقی در برگزاری آیین و یا ارائه خدمات و تسهیلات در روز جمعه قالی‌شویان اثر گذارند از قبیل: فرمانداری، اداره میراث فرهنگی، اداره ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره اوقاف و امور خیریه، شورای اسلامی شهر کاشان، شهرداری کاشان، بخش‌داری‌ها، غیاث‌آباد، نشلج، حوزه هنری ستاد برگزاری مراسم سنتی قالی‌شویان فین و خاوه مدارک دیگری بود که پیوست پرونده شد.
بازنگری و جمع‌آوری مدارک و نیز تدوین و تألیف و ترجمه و ویرایش پرونده تا اواخر خردادماه سال ۹۱ به طول انجامید تا این‌که در تیرماه به دفتر یونسکو ارسال و در شهریورماه پذیرش پرونده از سوی دفتر یونسکو اعلام و در آذرماه سال ۹۱ در فهرست آثار ناملموس سازمان یونسکو به ثبت رسید.
تراب‌زاده درباره تفاوت آثار کاشان با آثار سایر مناطق کشور گفت: در رابطه با آثار تاریخی شرایط اقلیمی و محیط طبیعی بر آثار هر منطقه تأثیرگذار است. آثار شهرستان کاشان تحت شرایط اقلیمی حاکم بر آن، طوری شکل گرفته است که بتواند با خشونت اقلیمی مقابله کند و از طرفی کاشان شهری مذهبی و دینی است که بر آن تأثیرگذار بوده و در رابطه با میراث معنوی هم همین‌طور است. آیین و مراسم مذهبی در کاشان نسبت به آیین‌های دیگر بیشتر و پویا‌تر است. نشانه‌ها و نمادهای عزاداری که در کاشان در جریان برگزاری مراسم نقش دارند در کمتر جایی دیده شده و نشانه‌های بومی کاشان هستند.
کار‌شناس ثبت آثار معنوی کاشان در پاسخ به این‌ پرسش که چه آثار دیگری قابلیت ثبت جهانی دارند؟ گفت: هر ساله خانه کعبه با عطر و گلاب قمصر کاشان غبارروبی و عطرآگین می‌شود و با توجه به این‌که مناسک حج تمتع و عمره بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی مسلمانان و اقوام گوناگون جهان است، آیین غبارروبی و شست و شوی این مکان مقدس با گلاب کاشان یکی از شاخصه‌های مهم ثبت فنون گلاب‌گیری در فهرست میراث معنوی یونسکو است. اثر دیگر مسگری کاشان است که با توجه به این‌که در خطر فراموشی قرار گرفته و با عنایت به نقل قول‌ها و نوشته‌های سفرنامه‌نویسان که در آثارشان، کاشان را شهر مس معرفی کرده‌اند و همچنین وجود بازار بزرگ مسگر‌ها و جشن آب‌ریزان مسگر‌های کاشان، قابلیت ثبت جهانی دارد.
در حوزه آثار تاریخی؛ محوطه باستانی سیلک به عنوان اولین مهد تمدن بشری در آسیای صغیر و نیز مسجد تاریخی آقابزرگ کاشان قابلیت ثبت جهانی دارند.
وی تصریح کرد؛ مهم‌ترین عامل در خارج شدن یک اثر از فهرست آثار یونسکو، دخل و تصرف در حریم یا داخل یک اثر ثبت جهانی شده است و در رابطه با میراث معنوی هم به همین صورت است. اگر موارد پاس‌دارانه از اثر که در فرمت ثبت اعلام شده، اعمال نگردد، قطعاّّ باعث حذف اثر خواهد شد لذا پس از ثبت اثر در فهرست جهانی توجه خاص مسئولین، دست‌اندر کاران و مجریان را می‌طلبد تا؛ حقوق افراد یا گروه‌ها و اقوام رعایت شود، پویا و ناقل در نسل‌ها باشد، صلح‌آمیز بودن و نقش وفاق و اتحاد اجتماعی مؤثر باقی بماند و حمایت‌ها و تمهیدات ارگان‌ها و نهادهای حکومتی در حفظ و حراست از اثر اعمال شود.
وی همچنین تعداد دیگری از آیین‌ها و آثار معنوی کاشان که قابلیت ثبت دارند را به شرح زیر بیان کرد: ترانه‌های سنتی کار کاشان، مسگری کاشان، گیوه‌بافی نشلج، صابون‌سازی قمصر و تشرف به مسلک سقایی در فهرست میراث معنوی می‌باشد. همچنین نهر علقمه کاشان، شش گوشه (نماد ضریع مرقد مطهر امام حسین علیه السلام)، شط فرات، توغ شیخ رضا، سنگاب مسی مسجد مدرسه امام خمینی (ره) و جریده مسی بابایی دیگر در فهرست اموال منقول فرهنگی است. درخت چنار روستای ون، آبشار نیاسر، درخت چنار روستای نشلج، درخت چنار روستای برزک، درخت چنار روستای نیاسر، درخت چنار شهر قمصر ودرخت مقدس گز در روستای جزه در حوزه میراث طبیعی در اولویت قرار دارند.

بازگشت به صفحه اول