تاریخچه نایبیان و اسناد قنات سرداری در برزک، به کوشش سیدمرتضی طاهری برزکی، کاشان، ساربوک، ۱۳۹۶
کتابی ارزشمند حاوی اسناد تاریخی تازه یاب مربوط به یکی از ماجراهای نایبیان و ماشالله خان معروف به سردار لشکر
زحمات پدیدآورنده و ناشر قابل تحسین است و کاش تالیف چنین آثار مستندی در شهر باب شود.
کاشان نیوز: پس از اینکه نایب حسین و سردار کاشی در شهریور سال ۱۲۹۸ ش /۱۳۳۷ ق در میدان توپخانه تهران اعدام می‌شوند (آریان‌پور، ۲۵۸-۲۶۱؛ ۲۸۹-۲۹۲) دولت در صدد مصادره اموال نایبیان بر می‌آید. مردم برزک، ابتدا مکاتبات فراوانی را از سال ۱۳۰۰ الی ۱۳۰۱ شمسی با حکومت، مسؤولین، نماینده مردم در مجلس و علمای کاشان انجام می‌دهند؛ که از آن جمله می‌توان به مکاتباتی با رئیس مجلس شورای ملی، وزیر مالیه، عماد السلطنه، وزارت مالیه (اداره تشخیص عایدات)، رئیس اداره خالصجات کاشان (آقای فلاح‌زاده)، نماینده مردم کاشان (آقا میر سید حسن مجتهد کاشانی)، رئیس مالیه کاشان (آقای قوام) و… اشاره کرد که خواستارند که دولت این قنات را جزو اموال دولتی به حساب نیاورند و مالیاتی در خصوص استفاده از آن از مردم نگیرند. «نهایتاً مردم با راهنمایی و اشارهٔ کدخدای آن دوره، مرحوم ارباب ماشالله و سایر معتمدین، اقدام به پر کردن چاه‌های این قنات می‌کنند. زیرا بیم آن می‌رفت که با مصادره اموال و املاک نایب حسین و سردار کاشی، این قنات نیز به عنوان اموال عمومی به ضبط دولت درآید. اما پس از آن و در حدود سالهای پیش از سیل، آب قنات و مجاری آن به مجاری زاینده رود اضافه می‌شود و هر کس که آب زاینده رود را داشت، به همان اندازه از قنات سرداری هم آب به او تعلق می‌گرفت. در اسناد و آب نشانهای قدیمی در کنار ثبت صورتهای آب، این مقدار آب هم ثبت شده است. به هر حال اکنون هیچ اثری از قنات سرداری باقی نمانده است و فقط نام و یاد آن در خاطره برزکی‌‌ها باقی مانده است. لازم به ذکر است سردار کاشی، املاکی را نیز در منطقه نابر و در منطقهٔ چهارصد هکتاری احداث کرده بود که با توجه به حاکمیت دولت جدید همه به فراموشی سپرده شد.
همچنین در سالهای اخیر و در حدود پانزده سال پیش، دوباره رعایا با کمک مردم اقدام به احیای بعضی از چاه‌های قنات کرده‌اند که جهت خشک بودن چاه‌‌ها منصرف شده‌اند و کار ادامه نیافت»
مجموعه حاضر شامل چند بخش است. بخش اول این مجموعه مقاله سعید خیرخواه با عنوان «تاریخچه تاسیس قنات سرداری برزک» است. سپس تاریخ «برزک و غائلهٔ نایبیان کاشان» به اختصار آمده است.
در بخش سوم این کتاب کلیه اسناد قنات سرداری برزک به ترتیب زمانی استنساخ شده است.
اسناد مورد استفاده در این بخش، در سازمان اسناد کشور به شماره ۲۸۴۵۲-۲۴۰ با نام «اعتراض اهالی روستای برزک کاشان به ضبط قنات سرداریه» حاوی ۵۷ برگ موجود می‌باشد. همچنین تعداد ۴۷ برگ دیگر نیز به نام «رعایای برزک» در کتابخانه ملی مجلس شورای اسلامی در ردیف کارتن ۲۴، دو سویه ۷ وجود دارد.
کل اسناد موجود مربوط به سالهای ۱۳۰۰ و ۱۳۰۱شمسی است که دو سال بعد از اعدام نایبیان این مکاتبات شروع می‌شود و در این خصوص به کرّات در ماه‌های مختلف از طرف مردم برزک صورت گرفته است.
بخش سوم کتاب شامل پیوست‌هاست. ابتدا تعدادی از اسناد برای نمونه در کتاب آمده است. سپس تصویر ماشالله خان سرداری و همچنین تصویر سر بریدن آقا محمود برزکی- کدخدای برزک- آمده است.
با مطالعه این اسناد، اطلاعات مفیدی حاصل می‌شود. در بیشتر این مکاتبات به ظلم و ستم و شکنجه اعمال نایبیان و قتل و غارت آن‌ها از برزک اشاره شده است.
: پس از اینکه نایب حسین و سردار کاشی در شهریور سال ۱۲۹۸ ش /۱۳۳۷ ق در میدان توپخانه تهران اعدام می‌شوند (آریان‌پور، ۲۵۸-۲۶۱؛ ۲۸۹-۲۹۲) دولت در صدد مصادره اموال نایبیان بر می‌آید. مردم برزک، ابتدا مکاتبات فراوانی را از سال ۱۳۰۰ الی ۱۳۰۱ شمسی با حکومت، مسؤولین، نماینده مردم در مجلس و علمای کاشان انجام می‌دهند؛ که از آن جمله می‌توان به مکاتباتی با رئیس مجلس شورای ملی، وزیر مالیه، عماد السلطنه، وزارت مالیه (اداره تشخیص عایدات)، رئیس اداره خالصجات کاشان (آقای فلاح‌زاده)، نماینده مردم کاشان (آقا میر سید حسن مجتهد کاشانی)، رئیس مالیه کاشان (آقای قوام) و… اشاره کرد که خواستارند که دولت این قنات را جزو اموال دولتی به حساب نیاورند و مالیاتی در خصوص استفاده از آن از مردم نگیرند. «نهایتاً مردم با راهنمایی و اشارهٔ کدخدای آن دوره، مرحوم ارباب ماشالله و سایر معتمدین، اقدام به پر کردن چاه‌های این قنات می‌کنند. زیرا بیم آن می‌رفت که با مصادره اموال و املاک نایب حسین و سردار کاشی، این قنات نیز به عنوان اموال عمومی به ضبط دولت درآید. اما پس از آن و در حدود سالهای پیش از سیل، آب قنات و مجاری آن به مجاری زاینده رود اضافه می‌شود و هر کس که آب زاینده رود را داشت، به همان اندازه از قنات سرداری هم آب به او تعلق می‌گرفت. در اسناد و آب نشانهای قدیمی در کنار ثبت صورتهای آب، این مقدار آب هم ثبت شده است. به هر حال اکنون هیچ اثری از قنات سرداری باقی نمانده است و فقط نام و یاد آن در خاطره برزکی‌‌ها باقی مانده است. لازم به ذکر است سردار کاشی، املاکی را نیز در منطقه نابر و در منطقهٔ چهارصد هکتاری احداث کرده بود که با توجه به حاکمیت دولت جدید همه به فراموشی سپرده شد.
دیدگاه شما