تنها بازمانده جشن آب‌ریزگان در بین ایرانیان مسلمان
کاشان نیوز–محمد مشهدی نوش آبادی: جشن آب‌ریزگان جشنی فراموش‌شده در میان ایرانیان مسلمان است اما حداقل می‌توان ادعا کرد که هنوز یک آیین زنده از این جشن به‌صورت سالانه اجرا می‌شود. آیینی که ریختن آب بر آیین‌گزاران از ارکان اساسی آن است.
جمعه آب‌درازه که در چشمه‌ای از کوهستان اطراف روستای آذران در غرب کاشان برگزار می‌شود گویا تنها بازمانده جشن آب‌پاشان در میان ایرانیان مسلمان است. پیش‌تر در نوشته‌ای با عنوان «جشن آب‌ریزگان و طلب باران در جمعه آب‌درازه آذران» از این آیین سخن گفته‌ام.
این مراسم که معمولاً در جمعه اواخر اردیبهشت یا اوایل خرداد برگزار می‌شود امسال در پنجم خرداد برگزار شد و نسبت به سال قبل با استقبال بیشتری روبرو بود، شاید اندک اطلاع‌رسانی که دراین‌باره شده بود بر اقبال مردم مناطق دیگر به این آیین افزود.
منطقه برگزاری آیین دربردارنده چشمه و شکافی مورداحترام است که مردمان روستا کم‌کم از چاشت تا حدود ظهر سوار بر ماشین و موتورسیکلت خود را به این مکان می‌رسانند. موقعیت آب‌درازه فرح‌بخش و باصفاست. چشمه از کمرگاه تپه‌ای با شتاب به پایین می‌ریزد و تصویری از آبی دراز به دست می‌دهد، آنگاه در همان محوطه درختان دره که سایه‌بان آیین گزاران است را سیراب کرده و پس از طی مسیری چند کیلومتری به سدی کوچک ریخته و سپس به مصرف کشاورزی اهالی آذران می‌رسد.
امروزه تعداد کمی ازاین‌گونه آیین‌های دارای درون‌مایه‌ایرانی و زرتشتی در ایران شناسایی‌شده‌اند که وجه شاخص آنها برگزاری با تاریخ شمسی است، برخی از آنها را تغییر زیاد داده‌اند ازاین‌رو باید به‌سختی عناصر ایرانی را در بین عناصر برجسته شده اسلامی جستجو کرد- مانند جمعه قالی‌شویان مشهد اردهال، اما آب‌درازه فرق می‌کند.
آنچه در این میان اهمیتی به‌سزا دارد، مانایی چنین آیینی در یک روستای دورافتاده فاقد امکانات است، درست است که این دورافتادگی می‌تواند یکی از دلایل بکارت این آیین باشد اما کم نیستند روستاها و شهرهای دورافتاده‌ای که این آیین‌ها را به‌کلی فراموش کرده‌اند. پس باید ببینیم که چه چیزی باعث مانایی چنین آیینی شده است؟ یکی از دلایل مربوط به موقعیت آن است. محور این آیین موضع و چشمه‌ای طبیعی و مانا است و هزاران سال است که به همین‌گونه فیاض بوده است و همانند بنایی مذهبی نیست که با نسخ دین رو به ویرانی نهاده و فراموش شود.
عنصر بعدی همین چشم‌انداز طبیعی و بکر و زیبای چشمه است که در فصل بهاران محیطی زیبا برای دورهم آمدن است، منطقه‌ای بکر برای گذران روزی بهاری در دامن طبیعت و آب و گیاه.
علت دیگر در ماهیت آیینی جمعه آب‌درازه است؛ طلب باران که انگیزه اصلی برگزاری این مراسم است برای مردمان کشاورز منطقه خواسته‌ای نیست که به دین و آیین خاصی منحصر باشد بلکه دغدغه‌ای همیشگی است، زیرا زندگی آنها وابسته به بارندگی است هم برای سرسبزی و رشد بهتر محصولات و هم برای زایندگی چشمه‌سارها و قنات‌ها که به سیراب شدن مزارع و باغ‌ها می‌انجامد.
اما علت دیگر، تنیدگی هزاران ساله این آیین باروح مردم آبادی آذران است این مهم‌ترین و اصیل‌ترین آوردگاه مردم آبادی است و پیر و جوان و خرد و کلان را دور یک سفره و در مجمعی فرهنگی و معنوی گرد می‌آورد سفره‌های کوچک و بزرگ گستره می‌شود و اعضای فامیل و دوستان و آشنایان و حتی میهمانان ناآشنا گرد هم می‌آیند. ابتدا آتش برای پخت آش آماده می‌شود و سپس آتش‌های دیگر افروخته می‌شود برای تهیه چای و گرم کردن غذا. هر گوشه دسته‌ای از مردم نشسته‌اند و آجیل و چای تناول می‌کنند.
بعد از نهار نوبت تماشای تعزیه است، تعزیه علی‌اکبر که از رنگ و لعاب اسلامی این آیین نشان دارد، مردم و به‌ویژه کودکان و پیران برگرد میدان تعزیه جمع می‌شوند؛ اما بازهم چایی و تنقلات به راه است، تعزیه حزن‌انگیز علی‌اکبر با شهادتش به پایان می‌رسد اما با پخش آش نذری صحنه تغییر کرده هیجانی بی‌باکانه آغاز می‌شود و مردم ظرف‌هایی بزرگ و کوچک در دست گرفته و از آب چشمه آب‌درازه پر می‌کنند و بی‌پروا بر هم می‌پاشند.
اینجا دیگر جشن اصیل ایرانی است، شادی‌افزا و گوارا. خرد و کلان و کوچک و بزرگ نمی‌شناسند و همه را خیس می‌کنند، البته این آب‌پاشی هزل و بی‌حساب نیست بلکه درون‌مایه‌ای جادویی و به تعبیر اسلامی‌اش «تعویذی» دارد: جادوی باران. این پایان جشن آبریزان نیست بلکه در راه بازگشت نیز گروهی بر سر جوی قناتی ایستاده‌اند تا همه آیین گزاران و عابرانی را که در راه بازگشت به روستا هستند خیس کنند، کاری که گذشته‌ای نه‌چندان دور در دروازه روستا بر سر واردین می‌آوردند. هیجانی برای تحریک نیروهای آسمانی و زمینی تا از رخوت و خمودگی بیرون آمده و باران و برکت را به زمینیان ارزانی بدارند.
ضروری است که دانشجویان و پژوهشگران، این آیین و مختصات آن را عمیق‌تر مورد کاوش قرار دهند، ازاین‌رو پیشنهاد می‌کنم به‌جای تکرار ملال‌آور پژوهش‌های دیگران و یا سرهم کردن مطالب بی‌سروته و بی‌پایه به‌عنوان پایان‌نامه و پژوهش، چند پایان‌نامه دراین‌باره نوشته و ابعاد مختلف آن پژوهیده شود.
محمد مشهدی نوش آبادی: جشن آب‌ریزگان جشنی فراموش‌شده در میان ایرانیان مسلمان است اما حداقل می‌توان ادعا کرد که هنوز یک آیین زنده از این جشن به‌صورت سالانه اجرا می‌شود. آیینی که ریختن آب بر آیین‌گزاران از ارکان اساسی آن است.
یکی از دلایل مربوط به موقعیت آن است. محور این آیین موضع و چشمه‌ای طبیعی و مانا است و هزاران سال است که به همین‌گونه فیاض بوده است و همانند بنایی مذهبی نیست که با نسخ دین رو به ویرانی نهاده و فراموش شود.
اینجا دیگر جشن اصیل ایرانی است، شادی‌افزا و گوارا. خرد و کلان و کوچک و بزرگ نمی‌شناسند و همه را خیس می‌کنند، البته این آب‌پاشی هزل و بی‌حساب نیست بلکه درون‌مایه‌ای جادویی و به تعبیر اسلامی‌اش «تعویذی» دارد: جادوی باران. این پایان جشن آبریزان نیست بلکه در راه بازگشت نیز گروهی بر سر جوی قناتی ایستاده‌اند تا همه آیین گزاران و عابرانی را که در راه بازگشت به روستا هستند خیس کنند، کاری که گذشته‌ای نه‌چندان دور در دروازه روستا بر سر واردین می‌آوردند. هیجانی برای تحریک نیروهای آسمانی و زمینی تا از رخوت و خمودگی بیرون آمده و باران و برکت را به زمینیان ارزانی بدارند.
دیدگاه شما