کاشان نیوز-امیرسهرابی*: در برنامه پیش بهاری امسال در تهران و بسیاری از شهرهای ایران مراسم پیش بهاری عمو نوروز در حال اجراشدن است.
این مراسم به ابتکار و دعوت یکی از نهادهای فعال حوزه کودکان پی گیری شده که با سازماندهی و اطلاعرسانی مجازی بهخوبی توانسته این دعوت را به فعالان حوزه کودک اکثر شهرستانها برساند و شاهد برنامههای شهری پرشوری باشیم.
به نظرم این ماجرا نیاز به بررسی، نقد یا تکمیل دارد؛
الف: پیشینه عمو نوروز:
سند تاریخی و مردمشناسی درباره عمو نوروز کجاست؟ در جستجویی که کردم اکثر استنادها به متن قصه عمو نوروز نوشته مرحوم صبحی مهتدی پژوهشگر افسانههای عامیانه بازمیگردد. متأسفانه بااینکه صبحی را بهعنوان پژوهشگر پیشگام این حوزه میشناسیم اما ایشان ارجاع میدانی این قصه را ذکر نکردهاند و لحن متن طوری است که به نظر میرسد بخشهایی را خود ایشان داستانپردازی کرده باشند.
یک حدس این است که عمو نوروز حاصل نگاه پهلوی دوم (احتمالاً گذر از سیاهی نهچندان دلچسب حاجیفیروز) و با اختلاط پیکهای بهاری همچون حاجیفیروز و پاپانوئل پررنگ شده باشد.
در این نوشته مقصودم پرداختن به پیشینه نیست. اتفاقاً این خود پویایی نوروز را میرساند که جامعه میتواند در بستر فرهنگی وسیع نوروز شخصیتهای معاصری خلق کند.
اما نکته بعدی یعنی نکته اصلیام
ب: ملی کردن یک شیوه اجرا و عدم توجه به تنوعهای بومی است.
نوروز یک رویداد ملی است که در خردهفرهنگهای اقوام و نواحی ایران بسا آدابورسوم، خوراک، افسانه و آئین را پدید آورده.
وقتی یک نهاد فرهنگی قوی در حوزه کودک فراخوانی ملی را پیش میبرد آیا به تنوعهای بومی حواسش هست؟
درست و غلط چشم بسیاری از فعالان حوزه کودک در سراسر ایران به فعالیتهای چشمگیر (برند) شده ایست که عموماً در پایتخت اتفاق میافتد.
بنابراین کمپین عمو نوروز بهخوبی سراسری میشود. اینجای کمپین نیاز به یک نگاه تنوع فرهنگی داشت که مغفول ماند.
مربی کودک و نمایشگر شهرستانی هم بهجای کاویدن و یافتن نمونه آئینهای پیش بهاری بومی، از طریق تلگرام و بیسارجات نمونههای صادرشده از پایتخت را به کار میگیرد.
درصورتیکه در میان خردهفرهنگها و اقوام و نواحی ایران افسانهها و آئینهای پیش بهاری متنوعی داریم که باید سراغشان برویم و نوروز را فرصتی برای برنامههای ترویجی تنوع میراث ناملموس در کشورمان کنیم. برخیشان را نمونه میآوریم، همچون؛
۱- کوسه و کوسه_گلین در اغلب مناطق میانه زاگرس تا شمال زاگرس در بین فارسها، کردها و ترکها که حدوداً بیشترین گستردگی جغرافیایی را تا چهار دهه پیش داشته و امروزه کمتر یادی از آن میشود.
۲- میر نوروز که تقریباً قدیمیترین و بیشترین استنادات تاریخی را دارد و گستردگی جغرافیاییاش هم پای کوسه و گلین بیشترین فراوانی را در بین کردها، اصفهان، کاشان، نائین و…داشته.
۳- عروس_گولی و پیربابو در بخشهایی از گیلان
۴- رابچره در بخشهایی از گیلان
۵- تکم_و_تکم_چی در آذربایجان، اردبیل و گیلان
۶- نوروزخوانی در حوزه البرز (مازندران، طالقان، بخشهایی از الموت)
۷- نوروزخوانی اطراف اصفهان
۸- حاجی_فیروز تهران قدیم
۹- رشکی_و_ماستی اراک
۱۰- غول_بیابونی تهران اواسط قاجار
۱۱- آتش_افروز تهران اواسط دوره قاجار
* پژوهشگر و مدیر موزه عروسک و اسباببازی کاشان
خیلی ممنونم بابت انتشار این مقاله بسیار مفید و کاربردی موفق باشید به امید موفقیتهای روز افزون.