اجتماعی , اخبار , فرهنگ و هنر , گفتگو , ویژه

کاشان نیوز: محرم که شروع می شود پرچم های سیاه عزا سراسر کوچه ها و خیابانها را می پوشاند. در هر گوشه شهر بیرقی برافراشته می شود تا نشانه برپایی مجلس عزای فرزند فاطمه سلام الله علیهما باشد.هر شهر و هر محله و حتی هر هیاتی سعی می کند بهترین نوع عزاداری را برگزار کرده و هیاتها در این میان از هیچ تلاشی دریغ نمی کنند.
همه مجلسها به خاطر سرور و سالار شهیدان و یاران با وفایش برگزار می شود و در سر در همه حسینیه ها می نویسند ” به عزاخانه سید الشهدا خوش آمدید”. اما سوالی که همواره مطرح می شود این است که کدام نوع از این مجلسها به معنای حقیقی کلمه حسینی است.
برای پاسخ این سوال و بررسی شاخصه های مجلس های حسینی  خبرنگار ما با دکتر حمید رضا فهیمی تبار، عضو هیات علمی دانشگاه کاشان به گفتگو نشسته است.
او معتقد است بهترین شاخص برای تشخیص حسینی بودن مجلس های عزاداری  هم سویی آنها با اهداف قیام امام حسین علیه السلام است. دکتر فهیمی تبار می گوید هیات ها باید هر ساله بتوانند مشکلی را از جامعه خود مرتفع کنند.
گفتگوی عباس شافعی با این استاد دانشگاه درپی می آید:

* با شروع مراسم محرم و صفر این سوال پیش می آید که “آیا این مراسم ها به معنای واقعی کلمه حسینی است؟” چه شاخصه ای را برای سنجش درستی حرکت هیاتها می توان ارائه کرد؟
برای پاسخ گفتن به این سوال ابتدا باید اهداف عاشورا و قیام ابا عبدالله الحسین  علیه السلام را بشناسیم و بعد رفتار خود را با این اهداف بسنجیم. .

*درباره اهداف قیام امام حسین علیه السلام افراد مختلف سخن گفته اند و هرکسی از نگاه خود هدفی را ارائه کرده است. چگونه می توان به اهداف این حرکت رسید؟
اهداف قیام عاشورا در سخنان حضرت از ابتدای حرکتشان از مدینه تا لحظه شهادت وجود دارد.  مهمترین هدف در وصیت نامه خطاب به محمد حنفیه آمده است آنجا که می فرمایند:« خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی » به صراحت فرموده اند من بدنبال اصلاح در امت جدم  هستم .، مفهوم کلام حضرت این است که فسادی در جامعه صورت گرفته است ، پس حرکت امام علیه السلام برای اصلاح در امور امت جدشان و به تبع آن رفع فساد از جامعه است.

* چه فسادی در جامعه وجود دارد که حضرت اینگونه جان و مال و خانواده خود را برای مرتفع شدن آن فدا می کنند؟
در جاهای مختلف کلام حضرت به این فساد اشاره شده است. اول فساد سیاسی است یعنی اینکه نظام مبتنی بر امامت تبدیل شده به خلافت و بعد تبدیل به حکومت موروثی و پادشاهی شده است .
فسادهای بعدی هم بدنبال این فساد سیاسی است. فساد سیاسی، فساد اقتصادی را هم ایجاد می کند. کسانی دست به فساد اقتصادی زدند که حکومت حق آنها نبود. امام حسین علیه السلام یک سال قبل از واقعه عاشورا در سرزمین منا در سخنرانی برای عالمان زمان به فساد اقتصادی اشاره صریح  می کند. این سخنرانی در کتاب “تحف العقول” آمده است در آنجا حضرت به فاصله طبقاتی اشاره می کنند و می گویند: شما، بیوه زنان و افراد ناتوان را در گوشه خانه ها رها کرده اید، این یعنی اینکه فقر و فاصله طبقاتی زیاد شده است. در روز عاشورا نیز حضرت در سخنرانی خود می فرمایند : بخاطر اینکه شکم های شما از حرام پر شده است گوش هایتان حرف حق را نمی شنود.  فساد اقتصادی پیش از آن با امتیاز دادن به برخی از  مجاهدان و سابقین در ایمان به  رسول خدا ص شروع شد؛ یعنی  گفتنداینها باید بیشتر از بیت المال بهره مند شوند و بعد معاویه به شکلی این فساد را ادامه داد، معاویه دستور داد کسانی که  به حضرت علی علیه السلام گرایش دارند حقوقشان قطع شود.
گونه دیگر فساد، فساد اجتماعی و اخلاقی است وقتی حکومت پای خود را کج گذاشت این به جامعه هم سرایت می کند. امام حسین علیه السلام با هدف اصلاح این وضعیت قیام کرده است.

*با توجه به فرمایشات شما، چه معیاری را می توان برای ” حسینی بودن” مجلسها ارائه کرد؟
هر مجلسی که در راستای اهداف این قیام مقدس باشد حسینی است. به عبارت دیگر اگر بخواهیم عزاداری ها را آسیب شناسی کنیم آسیب در عزاداری هرآن چیزی است که یکی از اهداف امام حسین (ع) را  نادیده بگیرد و کم رنگ کند. چرا که عزاداری برای امام حسین علیه السلام بازخوانی اهداف آن حضرت است. محوری ترین هدف اصلاح است و اینکه اهل بیت علیهم السلام برای عزای جدشان  تاکید کرده اند برای بازخوانی سالانه این اهداف است.

* اگر بخواهیم مصداقی وارد بحث آسیب ها شویم چه نمونه هایی قابل طرح و بررسی اند؟
اجمالا یکی از آسیب هایی که در عزاداری ها نفوذ کرده شعار هایی است که انتخاب می شود و در کلام برخی گویندگان و مداحان تکرار می شود .  برخی از این شعارها ریشه روایی ندارد. بسیاری از این عبارتها پیام دهنده است و جامعه را در مسیر خاصی قرار می دهد لذا باید در انتخاب شعارها و عبارات دقت شود، مثلا عبارت «کل یوم عاشورا وکل ارض کربلا » که بر سرزبانها افتاده و عده ای فکر می کنند روایت است و به آن حالت تقدس بخشیده اند قسمتی از  شعر یک شاعر مصری است.
یکی از آسیب های جدی دیگر پررنگ کردن اهداف فرعی عزاداری ها است آنقدر برخی از ابعاد فرعی بزرگ می شود که اهداف اصلی را تحت الشعاع  قرار می دهد به عنوان نمونه  شکی نداریم مرثیه و مرثیه سرایی توصیه اهل البیت (ع) است و در ادبیات ما جایگاه  والایی دارد و بخش لاینفک  ادبیات  کهن ماست و باعث بالندگی ادبیات ما شده است ولی وقتی مرثیه محور می شود جامعه سوق پیدا می کند به مرثیه و اشک و اهداف اصلی عاشورا و عزاداری گم می شود ، دروغگویی به نام زبان حال مرسوم و متداول می شود و رقابت در گریاندن ایجاد می شود. یکی از آثار این رقابت این است که برخی ازمداحان یا سخنرانان مجبور می شو ند به سراغ بخش هایی از واقعه کربلا بروند که به این هدف برسند یا عباراتی را بیان کنند که حقیقت و سندیت ندارد. یکی از آثار روانی این کار ایجاد قساوت قلب است، وقتی کسی با یک صحنه سازی گریست فردا باید با صحنه دل خراش تر از آن مواجه شود تا اشکش جاری شود و این یک آسیب جدی عزاداری است .

* اما ما روایتهای زیادی درباره اشک ریختن برای اباعبدالله علیه السلام داریم و حتی در برخی از این روایتها بهشت پاداش اشک ریختن دانسته شده است. نظر شما را چطور می توان با این روایتها جمع کرد؟
نباید با نگاه سطحی به این روایتها حس مسئولیت پذیری مخاطب را از بین برد.  فکر نکنیم عزاداری تکلیف را از ما ساقط می کند و عزاداری جایگزین تکلیف ما در برابر خدا می شود. روایت داریم  که  :« من اطاع الله فهو لنا ولی و من عصی الله فهو لنا عدو»یعنی کسی که اطاعت و فرمانبرداری خداوند داشته باشد ، دوست ماست و کسی که گناه و نافرمانی الهی داشته باشد دشمن ماست.
چطور ممکن است اهل بیت علیهم  السلام که خود به تکلیف عمل کرده اند دوستانشان تکلیف نداشته باشند. خود پیامبر (ص) به حضرت زهرا(س) می فرمایند نسبت دختری تو با من تکلیف را از تو ساقط نمی کند.

* روایتها را چگونه پاسخ می  دهید؟
کدام اشک باعث بخشش گناهان می شود؟ گریه  و اشکی که باعت دگرگونی و تحول روحی شود و ما را به سمت انجام تکلیف و مسئولیت شناسی سوق دهد، یقینا موجب مسولیت پذیری و تکلیف مندی می شود و مقصود از اشکی که در روایات ما امده این گریه و اشک است ، بله ممکن است گریه یک آرامش روانی موقتی داشته باشد آیا هدف ائمه علیهم السلام برای زنده نگه داشتن عاشورا فقط این بوده است؟

*با توجه به شرایط روز اجتماعی تکلیف چیست و چگونه باید در مسیر صحیح حرکت کرد؟
ببینید به هر حال ما باید با عزاداری برای حضرت امام حسین (ع) تکلیف خودمان را روشن کنیم ببینیم عزاداری چه دردی را امروز برای جامعه ما دوا می کند یعنی باید ببینیم عزاداری ها می تواند بخشی از معضلات اجتماعی ما را حل کند یا نه؟ چگونه با عاشورا تعامل داشته باشیم که بتوانیم از عاشورا برای اصلاح جامعه استفاده کنیم. در جامعه ای که ما در آن زندگی می کنیم، چقدر حقوق یگدیگر را رعایت می کنیم. اگر به حقوق هم احترام نمی گذاریم باید بررسی کنیم که فرهنگ عاشورا چگونه می تواند به ما در این زمینه کمک کند. ما درکشوری زندگی می کنیم که ۸ سال توانست در برابر قدرتمند ترین ارتش ها و سلاح های مدرن آنها بایستد. وقتی در آن دوران عمیق می شویم می بینیم حضرت امام (ره) از روضه و عاشورا به عنوان یک نیروی محرکه و  استقامت بخش استفاده کرد. اقتدا به امام حسین تاثیر بلا شکی در دفاع مقدس و قبل از آن در دوران  انقلاب داشت. امروز ما باید به ایثار وشهامت ووفاداری وانفاق و اخلاق امام حسین (ع) اقتدا کنیم.
نکته دیگر اینست که در برخی سخنرانی ها معارف دینی به زبان روز بیان نمی شود. به این دلیل  مردم با سخنران انس نمی گیرند و لی با کارهای احساسی یک مداح ارتباط می گیرند.  سخنران ها یا مداحان باید با رفتار خود موجب جذب مخاطب به ویژه نسل جوان شوند، بنابراین اگر سخنرانی یا مداحی از گذشت و ایثارسخن بگوید ولی مردم بشنود او قرارداد تجاری با هیات امضا کرده آن هم قراردادهای وحشتناک  و کلان این شخص باید مطمئن باشد کار و کلامش اثر معنوی برمخاطب نخواهد داشت و تنها تاثیر احساسی و سطحی خواهد بود.
*  هیات مذهبی چگونه می توانند  به قرار گرفتن عزاداری ها در مسیر حرکتی امام حسین علیه السلام کمک کنند؟
هیات های مذهبی از موثر ترین و با ارزش ترین تشکل های مردمی هستند که هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد و هیچ قدرت دولتی نمی تواند در این سطح برنامه ریزی و اجرای برنامه داشته باشد.
مدیران هیات ها باید به این واقف باشند که در برابر اجتماع یک مسئولیت تاریخی دارند با آگاهی از این مسئولیت تاریخی است که در دعوت از سخنران و مداح با ملاحظه و رعایت جوانب و با حساسیت بیشتری عمل خواهند کرد.  اگر روسای محترم هیئت ها به این باور برسند که مسئولیت تاریخی دارند براساس نیاز اجتماعی جامعه و مخاطب مداح و سخنران انتخاب خواهند کرد . ما در هر شهری صدها هیات مذهبی داریم روسای هیات ها  و هیاتی ها قبل از محرم می توانند دور هم بنشینند و مشکلات موجود و مبتلا به مردم محله و شهر را بررسی کنند و تصمیم بگیرند در محرم امسال یک مشکل مردم محله یا شهر را برطرف کنند شما ببینید چه اتفاق مثبت اجتماعی و انسانی در اجتماع می افتد و این همان اثر گذاری و زنده نگه داشتن اهداف قیام عاشورا است.    
نقش هیات ها نقش بسیار جدی در حفظ فرهنگ عاشورا است مردم ما از همین مجالس عزاداری با معارف دین آشنا شده اند پس باید در شناخت آفت هایی که مبتلا به  عزاداری و هیات ها است حساس باشیم.