کاشان نیوز-علی اکبر ارشدی ابیانه: سیزدهبهدر سیزدهمین روزِ فروردینماه و از جشنهای نوروزیِ ایران است. در تقویمهای رسمیِ ایران، بعد از انقلاب، بهعنوان روز طبیعت نامگذاری شده است و از تعطیلات رسمی است.
برخی بر این باورند که در این روز باید برای راندن نحسی، از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به در کنند؛ اما برای اثبات اینکه ایرانیان قدیم هم این دیدگاه را داشتند هیچ روایت تاریخی و قابل استنادی وجود ندارد. بعد از سیزدَهبهدَر، جشنهای نوروزی پایان میپذیرد.
واژهٔ سیزدهبهدر
مشهور است که واژهٔ سیزدهبهدر به معنای «درکردن نحسیِ سیزده» است؛ اما وقتی به معانی واژهها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه میتوان داشت. «در» بهجای «دره و دشت» میتواند جایگزین شود. بهعنوانمثال، علامه دهخدا، واژهٔ «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» میداند.
چو هر دو سپاه اندر آمد ز جای تو گفتی که دارد در و دشت پای
یکی از معانی واژهٔ «به»، «طرف و سوی» است؛ مانند اینکه میگوییم «به فروشگاه».
پس با نگاهی کلی میتوان گفت واژهٔ «سیزدهبهدر» به معنای «سیزدهم بهسوی در و دشت شدن» است که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن را میدهد.
نگاهی به ریشهٔ اصلی جشن سیزدهبهدر
روز طبیعت (سیزدهبهدر) سنت ایرانیان باستان به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی اَپوش است؛ و از قبل از اشو زرتشت (۱۸۰۰ قبل از میلاد) مرسوم بوده، چنانکه در کتاب «از نوروز تا نوروز» پژوهش و نگارش آقای کوروش نیکنام (نمایندهٔ مجلس زرتشتیان) ص ۴۱ و ۴۲ آمده.
سیزدهم روز از ماه فروردین، تیر یا تِشتَر نام دارد. ایزد تیر یا تشتر که در اوستا، یَشتی هم به نام آن وجود دارد ایزد باران است و در باور پیشینیان پیش از آشو زرتشت برای اینکه ایزد باران در سال جدید پیروز شود و دیو خشکسالی نابود گردد باید مردمان درنیایش روز «تیرایزد» از این ایزد یاد کنند و از او درخواست باریدن باران نمایند.
در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی، سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها میرفتند و به شادی و پایکوبی میپرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند مینمودند. اکنون هم زرتشتیان از بامداد روز «تِشتَر» ایزد و فروردینماه، سفره نوروزی را برمیچینند، خوردنیها و مقداری آجیل و شیرینیهای باقیمانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت میبرند و سبزههای موجود در سفره را با خود برمیدارند و به دشت و صحرا و کنار چشمهها یا آبهای روان میروند. سبزهٔ خود را در کنار جویبارها به آب روان میسپارند و آرزو میکنند که سالی پربرکت و خرم داشته باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی میپردازند. (توضیح: در اسطورههای ایرانی، ایزد باران همواره بهصورت اسبی با دیو خشکسالی که دیو«اپوش» نام دارد در جنگ و مبارزه است و اگر «تیرایزد» پیروز شود، باران میبارد و چشمهها میجوشند و رودها روان میگردند و سرسبزی را به ارمغان میآورند)
دیدگاههایی پیرامون نحس بودن سیزده
تاکنون هیچ تاریخنگار و پژوهشگری دلیلی برای نحس بودن سیزده نوروز نیاورده است، بلکه وارون بر آن، بیشتر آنها روز سیزده نوروز را بسیار نیکو و فرخنده (سعد) دانستهاند.
برای نمونه در آثارالباقیهٔ ابوریحان بیرونی، جدولی برای سعد و نحس بودن روزها وجود دارد که در آن برای سیزدهم نوروز که تیر روز نام دارد، واژهٔ سعد به معنی نیک و فرخنده آمده است.
برخی از پژوهشگران بر این باورند که باور به نحس بودن عدد سیزده پیامدی است که از پیوند و همسایگی با جهان مسیحیت به زرتشتیان و پس از آنان به مسلمانان راهیافته است.
بنیاد این باور اینگونه است که یهودای اسخر یوطی یکی از دوازده حواری مسیح نقشه کشید تا وی را به مخالفانش تسلیم کند و قرار بر این گذاشت که هنگامیکه وارد محفل مسیح شود، او را ببوسد تا دشمنان او از این راه او را شناسایی کنند و بدینسان مسیح دستگیر شد.
ازآنجاکه یهودای اسخر یوطی سیزدهمین فردی بود که به جرگه مسیح و یازده شاگرد دیگرش درآمده بود و با پیوستن نفر سیزدهم بود که مسیح گرفتار و محاکمه و مصلوب شد، عیسویان عدد سیزده را شوم و بدشگون میدانند.
بنابراین هیچ سندی وجود ندارد که مردمان نسلهای پیشین از نحسی «سیزده» سخن گفته باشند و به دلیل اینکه عدد ۱۳ در برخی دینها و فرهنگها بدشگون پنداشته میشود، در ایران نیز این توجیهِ بیپایه را به سیزدهبهدر افزودهاند.
سبزه گره زدن
یکی از آیینهای این روز سبزه گره زدن است که بیشتر جوانان در این روز این کار را انجام میدهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانیم.
فلسفهٔ سبزه گره زدن
افسانهٔ آفرینش در ایران و مسئلهٔ نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی دربارهٔ کیومرث حائز اهمیت زیادی است. در اوستا چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است. گفتههای حمزه اصفهانی در کتاب سنی ملوک الارض و الانبیا صفحات ۲۹–۲۳ و گفتههای آثارالباقیه بر پایهٔ همان آگاهی است که در منابع پهلوی وجود دارد.
مشیه و مشیانه که دختر و پسر دوقلوی کیومرث بودند، روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان باهم ازدواج نمودند.
در آن زمان چون عقد و نکاحی شناختهشده نبود آن دو بهوسیلهٔ گره زدن دوشاخهٔ مورد، پایهٔ ازدواج خود را بنا نهادند و چون ایرانیان باستان از این راز بهخوبی آگاهی داشتند، آن مراسم را – بهویژه دختران و پسران دم بخت – انجام میدادند و امروز هم دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی نیت میکنند و علف گره میزنند.
در مناطق کردنشین، در پایان روز سیزدهبهدر ۱۳ عدد سنگ را به پشت سر پرتاب میکنند؛ بدین معنا که آرزو میکنند بلایا و نواحس از شخص دور شود و به ازای هر سنگ یک آرزوی نیک میکنند.
سیزدهبدر در کاشان
سیزدهبدر، جشن واقعی بهار است، طراوت و سرسبزی به طبیعت بازگشته و طبیعت نیز مردم را بهسوی خود میخواند؛ و طبیعت و سبزی روح و روان هر شخصی را شاداب میسازد.
همدلی، صفا، صمیمت و کنار هم بودن و بیرون آمدن از خانه و پناه گرفتن در طبیعت، با طراوت و سرسبزی بهاری آن از مهمترین اهداف سیزدهبدر مردم کاشان است.
از گذشتههای دور با آغاز بهار و ورود به سال جدید و پس از چند روز دیدوبازدید و تبریک سال نو، مردم کاشان در روز «سیزده به در» برای تکمیل شادی خود و دور کردن غم و غصه و خمودگی و بهرهگیری از طبیعت زیبا و لذت بردن از دشت و دمن و عرصههای طبیعی و تفرجگاهها به شهرهای اطراف مانند نیاسر، قمصر، برزُک، مشهد اردهال و روستاهای اطراف و همچنین دشتها و باغها رفته و کنار کانون گرم خانواده سیزده را بدر میکنند.
جنبوجوش در تهیه هیزم، بستن اجاق، بار کردن و پختن غذا و آش، جوش آوردن سماورهای زغالی و تهیه چای، خندهها و شوخیها و پرداختن به بازیها و کاهی اوقات گره زدن سبزه از مناظر دلنشین سیزده به درمی باشد…
به اعتقاد آقای محسن نیازی نویسنده و محقق در قدیم در این روز هرکس تازهعروسی داشت چادری سفید به سر او میکردند و به یک زیارتگاه یا امامزاده میبردند و این روز را با رفتن به دشت چمنزار سپری و تعطیلات عید نوروز را به پایان میرساندند…
دیدگاه شما