کاشان نیوز:حوریه عبدی ابیانه*- پژوهشی نوین برای حل مشکل مسکن؛

چگونگی ارتقای جوانب اجتماعی توسعه پایدار در طراحی مجتمع های مسکونی برای اقشار کم درآمد در ایران
چکیده:
در دهه اخیر، آپارتمان نشینی و سکونت جمعی به شدت در شهرهای مختلف ایران، بخصوص در کلان شهرها، بصورت امری متداول دیده میشود و در توسعه شهرها، با افزایش بهای زمین و مسائل خاص شهری، گریزی از زندگی در طبقات نیست. از آن جمله میتوان به تضعیف تعاملات اجتماعی در آن شهرها اشاره نمود. همسایگانی که ندرتأ با یکدیگر آشنا میشوند ودر مقایسه با زندگی در خانه های تک خانوار محلات گذشته، در سطح پایین تری از روابط اجتماعی هستند.
از این رو با پایین آمدن سطح سلامت اجتماعی در خانواده ها نیاز به تجدید نظر در این وادی دیده میشود. بخصوص اینکه چنانچه صحبت ازسکونت اقشارکم درآمد باشد شرایط به گونه ای سخت تر خواهد بود. چرا که ما باید تا جایی که میتوانیم هم برای ساخت پروژه هزینه را پایین بیاوریم و هم اینکه طراحی به گونه ای باشد که در آینده نیز برای این اقشار از لحاظ هزینه مناسب باشد. مواردی را باید در نظر گرفت مثلا اینکه این اقشار توانایی پرداخت هایی از قبیل سرایدار و نظافتچی برای تمیز کردن محوطه و ورودی واحدها و راهروها و پله هاو… را ندارند.  ضمنا به دلیل اینکه این خانه ها به صورت آپارتمان هستند و تعداد افراد زیادی در این محوطه رفت و آمد دارند امنیت این واحدهااز اهمیت زیادی برخوردار است ولی این ساکنین توانایی پرداخت هزینه برای نگهبان را نخواهند داشت.
تاکید این مقاله بر برجنبه اجتماعی توسعه پایدار در سکونتگاهها میباشد. این مقاله در نظر دارد ،با مطالعه در وضعیت فعلی سکونتگاههای جمعی در ایران و جنبه اجتماعی توسعه پایدار ،تلاش بر بالا بردن سلامت اجتماعی، بر اساس دو ایده کلی نماید: اول، بالا بردن امکان تعاملات اجتماعی بین ساکنین، و دوم افزایش فرصت های ساکنین برای برقراری روابط اجتماعی در سطوح بلاتر. در گسترش وعملی نمودن هر دو این ایده ها، تمهیدات خاصی  در طرح  بناهای مسکونی، لازم به نظر می رسد. از آن جمله است، افزایش فضاهای عمومی در پلان های طبقات و ایجاد فضاهایی برای برقراری تعاملات اجتماعی هر چه بیشتر البته باید توجه داشت  این مسئله با خصوصی سازی (که در نتیجه ایجاد حس مالکیت و حس مسولیت را به دنبال دارد، که ما در این مقاله به عنوان راه حلی برای حل محدودیت های قشر کم درآمد داریم) اشتباه نشود.
البته با توجه به عوامل فرهنگی چرا که فرهنگ يكي از مهمترين مسائل در طراحي خانه هاي مسكوني مي باشد. خانه اي كه در تقسيم بندي فضايي آن عامل فرهنگ و نحوه زيست مردم رعايت نشده باشد به هيچ عنوان خانه مطلوبي براي ساكنان آن نيست. و چه بسا در اينگونه موارد ساكنين خانه بعد از مدتي مطابق ميل خود تغييراتي در پلان داخلي خانه انجام مي دهند.
 در نهایت در مقاله در دست، هدف نهایی افزایش تعاملات اجتماعی در مجتمع های مسکونی به سوی ارتقای سلامت اجتماعی و ارتقای جوانب اجتماعی توسعه شهری پایدار در ایران است.
واژه های کلیدی
مجتمع های مسکونی، اقشار کم درآمد، آپارتمان نشینی، سلامت اجتماعی، توسعه پایدار
1– مقدمه
به نظر میرسد معماری خانه های سنتی ایران در بین انواع فضاهای معماری، بیشتر از همه ازعوامل محیطی، اقلیمی، مصالح و الگو های فرهنگی و رفتاری تاثیر میپذیرفت. از این رو در هر یک از مناطق اقلیمی ایران، متناسب با شرایط محیطی و اقلیمی، گونه های خاصی از معماری واحدهای مسکونی شکل گرفت که با خانه در سایر اقلیم ها متفاوت بود. از آغاز دهه نخست قرن اخیر، به تدریج توسعه شهر و معماری تحت تاثیر عوامل خارجی، چهره ای نو به خود گرفت. توسعه شهرها در زمین های حومه شهری و برخاسته از الگوهای برون مرزی و بدون توجه به زمینه های محلی وبومی در قالب توسعه ای برون زا مسائل ومشکلات خاصی به همراه داشت. به همین ترتیب آپارتمان ها وسکونت گاههای جمعی و ارزان قیمت، با الگوههای خارجی و بدون تطابق با اقلیم  والگوهای فرهنگی و رفتاری و بومی در معماری ایران شکل گرفت. در مواجهت با افزایش بهای زمین ها وتسهیل در دسترسی های شهری، می توان گفت که گریزی از زندگی آپارتمان نشینی ومجتمع های مسکونی در شهر ها نیست. لیکن لزوم توجه به تامین شرایط آسایش از جوانب گوناگون اجتماعی، محیطی و اقتصادی در طراحی و ساخت آپارتمانها ضروری به نظر می رسد. امری  که عدم توجه به آن در آپارتما نهای امروز ایران به وضوح قابل مشاهده ست. از آن جمله می توان به مسائلی نظیر عدم توجه به اقلیم و مسائل زیست محیطی (به عنوان مثال تاثیر بر جزایر گرمایی شهری و ناهماهنگی با اقلیم و در پی آن مصرف بی رویه انرژی  برای تامین شرایط آسایش گرمایی داخل بنا)، بی توجهی به مسائل فرهنگی (نظیر انتقال صدا از دیوارهای نازک وبدون عایق صوتی بین واحدهای مسکونی آپارتمانی)، مد نظر نداشتن جوانب اجتماعی و روان شناسانه (نظیر هویت، همسایگی وحس جمعی، رضایت از محل سکونت در دل بستگی به مکان) اشاره نمود.
یکی از دلایل مشکلات اجتماعی در طراحی آپارتمان ها عدم توجه به نیازهای انسانهایی است که در آینده در آنجا سکونت خواهند داشت. توجه به جوانب اجتماعی در آپارتمانها، نیازمند مد نظر قرار دادن تاثیرات سکونت وارتباط افراد با محیط فیزیکی، اجتماعی واقتصادی آن هاست. برای یک جامعه پایدار، فراهم نمودن مسکن بهینه برای تمام طبقات جامعه با انواع سطح در آمد ضروری است: سکونت گاه هایی که نه تنها نیازهای امروز افراد برای مسکن مناسب را برآورده نمایند بلکه در آینده نیز کلید موفقیتی باشند در مقیاس های بزرگتر جامعه .
در این مقاله تاکید بر مسایل اجتماعی آپارتما نها در قالب جوانب اجتماعی توسعه پایدار است. به نظر می رسد کیفیت مطلوب زندگی در زمینه ی جامعه ای پایدار از طریق همخوانی طرح، محیط سکونت و روابط همسایگان با افراد، قابل تشخیص است.
بنابراین، مد نظر قرار دادن خواسته های اجتماع بومی در طراحی و ساخت سکونتگاههای امری ضروری است، به شرط آنکه آنان دارای دانش کافی برای شناخت و تشخیص شرایط بهینه ی خود باشند، در نهایت تلاش برای فراهم نمودن کیفیت های مطلوب اجتماعی در مجتمع های مسکونی وآپارتمان ها ست.
در پژوهش در دست، تلاش می گردد تا به راه هایی جهت ارتقای طراحی در مد نظر قرار دادن سلامت اجتماعی آپارتما نها دست یافته شود. ابتدا در قالب راهبرد تحقیق کیفی با رویکرد نظریه های زمینه ای به تحقیق در مفاهیمی برای جگونگی بالا بردن سلامت اجتماعی پرداخته شده و سپس به جستجوی راه هایی برای بازتاب آن ها در طراحی معماری پرداخته می شود. پس از آن در قالب چند تصویر به توضیح ویژگی های طراحی معماری کمک شده ودر ادامه پیشنهاداتی برای ارتقای سلامت اجتماعی ساکنین بخصوص اقشار کم درآمد و اجتماع محلی آنان اشاره خواهد گردید.
2-ادبیات تحقیق
2-1آپارتمان ها و مسایل اجتماعی آنان در ایران
مسکن به عنوان عضوی مهم وتاثیرگذار برشهر وزندگی انسان در آن، در کنار لزوم برداشتن گام به سمت توسعه پایدار شهری و تلاش برای حل مسایل ومشکلات امروز ایران، ضرورت و اهمیت پرداختن به این موضوع راایجاب می نماید. نیاز به آرامش روان وسلامت جسم در زندگی پرتنش انسان شهری امروز، کاهش ارتباط انسان ماهیتا طبیعت گرای شهری با طبیعت و محیط زیست، تغییر الگو های زندگی و رفتاری مردم در ارتباط نامناسب با محیط پیرامونی در طول سال های اخیر و منبعث از تسلط اتومبیل بر زندگی انسان، از بین رفتن حس تعلق خاطر به محیط زندگی و به تبع آن مشکلات هویتی و نیز فقدان عرصه ای کارآمد برای خلق خاطره وانبساط خاطر در زندگی شهری و در ادامه در مباحث اکولوژیک، آلودگی انسان سازو نیاز به فرهنگ سازی  به سمت صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی و بهره گیری از انرژی تجدید ناپذیر برای تامین شرلیط آسایش انسان، از مسایلی است که این رساله در صدد یافتن راهی برای پاسخگویی به آنها است. جدای از مسایل اکولوژیک که بنظر می رسد امروزه سرفصل بسیاری از مطالعات در جهان است، از آنجایی که هدف اصلی این رساله تمرکز بر مسایل فرهنگی واجتماعی است، در طرح مسئله به مطالعه ی بخصوص از دیدگاه مردم شناختی به آپارتمان نشینی در ایران پرداخته می شود.
آپارتمان واژه ای است فرانسوی که به هر یک از سکونتگاههایی که در یک مجموعه مسکونی قرار گیرند گفته میشود  و با ورود به زبان فارسی، آپارتمان نشینی به سبک امروز در ایران سابقه ای نزدیک به چهل سال دارد. در مطالعه مشکلات فرهنگی و اجتماعی که بر سر راه آپارتمان نشینی ایرانی وجود دارد، میتوان به مواردی در توضیحات ذیل اشاره نمود.
به نظر می رسد زندگی در آپارتمان ها با توجه به تعداد اعضای خانواده، معمولا محدودیت هایی را برای آن ها ایجاد نموده و از عواقب آن تاثیراتی است که بر تربیت و پرورش فرزندان خانواده باقی می گذارد. بعلاوه با وجود سیر جامعه به سوی صنعتی شدن، مراودات اجتماعی ودید و بازدیدها معمولا امری رایج بین ایرانیان ودر آداب وسنن آنان است که به نظر می رسد زندگی در آپارتمان ها محدودیت هایی را برای این امر ایجاد نموده وتاثیرتی را در دراز مدت بر روحیه و فرهنگ آنان باقی خواهد گذاشت.
مسئله مهم تراینکه اين مقاله بیشتر تمرکز خود را بر مجتمع هایی دارد که ،خانواده هاي فقير و تک سرپرست را درخود جاي داده به دليل عمومي بودن تمام زمين هاي آپارتمانها  وجدايي آنها از واحدها، ساکنان در اين فضاها قابل تشخيص نیستند و فضاهاي نا امن شکل میگیرد. و به اين ترتيب به يک فاجعه تبديل میشود  دراين گونه فضاها، احساس مالکيت يا اعمال آن و همچنين تشخيص ساکنان از افراد مزاحم امري غير ممکن است. بسياري از ما ساختمان هاي بلند مرتبه اي که افراد طبقه متوسط در آن سکونت دارند را ديده ايم که به خوبي اداره مي شوند. با اين حال چرا اينگونه ساختمان ها نمي توانند براي خانواه هاي کم درآمد پاسخگو باشند؟
مسئله دیگرآشپزی ایرانی بطور معمول نیاز به زمان نسبتا زیاد وفضای وسیع دارد وپراست از ایجاد رایحه وبخار، این امر نیز به نظر می رسد ک تطابقی با “آشپزخانه های اپن” که امروزه در فرهنگ آپارتمان سازی رواج پیدا نموده ندارند. مسئله ی دیگر ی که بسیاربه آن پرداخته شده است، فاصله ی اندک واحدهای آپارتمانی در اطراف آن هاست، همسایه هامعمولا، دیوارها وسقف و کف هایی مشترک دارندکه به سادگی صدا را از خود عبور داده و مداخلاتی را در انتشار وضعیت حریم خصوصی زندگی افراد ایجاد می نماید.
دیگر مسئله، عدم امکان و یا دشواری نگهداری از حیوانات خانگی در آپارتمان ها است و درکنارآن کاهش ویا قطع ارتباط مستقیم ساکنین آپارتمان ها با سبزینگی های طبیعت است، بنظر میرسد اینگونه آپارتمان نشینی رابطه افرد با طبیعت را قطع می کند ویا به طرز فاحشی کاهش میدهد. گفته شده که این مسئله نیز تاثیر بسزایی در روحیات افراد باقی می گذارد.
از آنجایی که سکونت، عضو کلیدی یک جامعه است، مسائل مسکن همگانی را نمی توان از موضوع خلق جوامع پایدار وموفق جدا نمود، این موضوع جایگاهی بیش از یک  امر فیزیکی دارد. خلق اجتماعاتی که در آن همسایگان بتوانند بایکدیگر در ارتباط باشند وخود راعضوی از یک اجتماع کوچک در مجموعه ی مسکونی بدانند، راهی است برای دادن قالب اجتماعی پایدار به یک مکان .
2-3-طراحی محیط مصنوع وسلامت اجتماعی
کیفیت محیط مصنوع از یک سو می تواند پی آمد سطوح مختلف سرمایه ی اجتماعی یا ، مسائل دیگرباشد: به عنوان مثال در یک ناحیه، تعدادزیادی خانه با پنجره های شکسته می تواند نشان دهنده ی سطح پایینی از سلامت اجتماعی باشد. از سوی دیگر، تغییرات نامطلوب در محیط مصنوع می تواند منجر به از بین رفتن اعتماد یا همبستگی اجتماعی شود. درهر حال گفته شده است که شواهد بسیاری حاکی ازین امرهستن که فقدان مطلوبیت محیط فیزیکی و اجتماعی به عنوان تهدیدی   بر سلامت افراد شناخته شده است.
در جدول شماره یک، پیشنهاداتی برای ایده های رفتاری محیطی که می توانند در راهیابی طراحی  برای تسهیل برقراری روبط اجتماعی مفید واقع شوند ارائه شده است، آشنایی های اجتماعی، ملاقات های اجتماعی، گردهمایی های اجتماعی و سکونت اجتماعی.
 
مطالعه وبررسی  یک نمونه موردی برای تقویت سلامت اجتماعی در مجتمع های مسکونی
   تکامل ايده ي اوليه :
پرويت – ايگو و کارا سکوير ويليچ
 ايده ي فضاهاي قابل دفاع حدود 30سال پيش زماني که شاهد تخريب تدريجي يک مسکن عمومي بلند مرتبه 2740واحدي نوساز بودندشکل گرفت. پروژه ي مذکور به وسيله ي يکي از برجسته ترين معماران طراحي شده بود و نمادي از مدرنيسم به شمار مي رفت ، طراحي آن از اصول   طراحي  لوکوربوزيه و کنگره جهاني معماري مدرن تبعيت  مي کرد. اين مجتمع داراي تراکم زياد نبود  (50واحد در آکر)و ساکنان در ساختمان هايي 11 طبقه سکونت يافته بودند.
ايده اصلي اين بود که زمين حفظ شود و طبقه ي اول براي فعاليت هاي اجتماعي آزاد  بماند.
ساختمان در هر 3 طبقه داراي يک اتـاق  همگـاني، رختشويخــانه و اتـاقي بـراي  جمع آوري زباله (شامل شوتينگ ) بود. اين مجتمع، خانواده هاي فقير و تک سرپرست را درخود جاي داده و به اين ترتيب به يک فاجعه تبديل شده بود. به دليل عمومي بودن تمام زمين هاي پروژه وجدايي آنها از واحدها، ساکنان در اين فضاها قابل تشخيص نبودند و فضاهاي نا امن شکل گرفت. طبقه همکف که براي فعاليت هاي اجتماعي درنظر گرفته شده و در ابتدا با درختان زيبا فضايي دلپذير را فراهم آورده بود ند، به زودي به يک سطل زباله مملو از شيشه و آشغال تبديل گرديد. صندوق هاي پست موجود در طبقه همکف تخريب شدند و راهروها، لابي ها، آسانسورها و پله ها، به فضاهايي نا امن براي رفت و آمد تبديل گشتند. به علاوه ديوارهاي آنها پوشيده از نوشته هاي زغالي و پر از زباله و پس مانده هاي انساني شده است.
به تدريج آسانسورها ،رختشويخانه و فضاهاي جمعي تخريب شده و انباشت زباله در اطراف شوتينگ زباله که مسدود شده بود اتفاق افتاده بود. خانم ها بايد براي بردن بچه ها به مدرسه و انجام خريد روزانه گروه هايي  تشکيل  مي دادند.
جالب توجه است که اين ساختمان ها هيچ گاه بيش از 60درصد ظرفيتشان پر نگشتند و درنهايت 10سال پس از ساخته شدن تخريب شدند .
در مقابل يک مجتمع به نام کاراسکوير ويليج متشکل از خانه هاي رديفي ، که کوچکتر و قديمي تر از پروژه ي مذکور و داراي ساکنان با هويت تر بود، در آن سوي خيابان وجود داشت. اين مجتمع به طور کامل پرشده بود و در تمام دوره ساخت، بهره برداري و تخريب پروژه ي آنسوي خيابان بدون مشکل به کار خود ادامه مي داد.
در اينجا بود که اين سوال درذهن من شکل گرفت که تفاوت کالبدي مشخص بين آن دو، چه مي تواند باشد که به يکي توانايي بقا مي دهد اما ديگري نابود      مي شود.
در زمانيکه پرويت – ايگو  با حضور مجرمان و مساله تخريب در گيرو دار بود، هرکس با قدم زدن در آن تنها اين سئوال را مي توانست بپرسد که چه نوع  مردمي در اين فضاها زندگي مي کنند؟ به استثناي فضاهاي عمومي داخلي  مجموعه، گوشه هاي تميز، امن و بدون تخريب تنها در جايي ديده مي شد که دو خانواده يک پاگرد مشترک داشتند.
فضاهاي داخل اپارتمان ها نيز بدون آنکه مبلمان گران قيمتي داشته باشند تميز و آراسته بودند در پاسخ به اين سوال که چه تفاوتي بين فضای داخلي آپارتمان ها و فضاهاي مشترک بيروني وجود دارد مي توان گفت که ساکنان، فضاهايي که به روشني تعريف شده باشد که متعلق به آنهاست را محافظت و کنترل مي کنند.
فضاي پاگردي که بين دو واحد مشترک است به خوبي نگه داري مي شود، حال آنکه راهرويي که بين بيست خانواده  مشترک است و يا لابي ها و آسانسورهاي مشترک ميان 150خانواده، داراي مشکلات فراواني مي باشند چون اين فضاها هيچ حسي ناشي از داشتن هويت مشخص را به انسان القا نمي کنند. چنين فضاهاي بي نام و نشاني، حتي ساکنان محله را نيز در تعريف محدوده رفتار مناسب و پذيرفته شده غير ممکن مي سازند.
در اين گونه فضاها، احساس مالکيت يا اعمال آن و همچنين تشخيص ساکنان از افراد مزاحم امري غير ممکن است. بسياري از ما ساختمان هاي بلند مرتبه اي که افراد طبقه متوسط در آن سکونت دارند را ديده ايم که به خوبي اداره مي شوند. با اين حال چرا اينگونه ساختمان ها نمي توانند براي خانواه هاي کم درآمد پاسخگو باشند؟
آپارتمان هاي بلند مرتبه براي افراد با در آمد متوسط به دليل وجود دربان، متصدي آسانسور، نظافتچي و مستخدم و … که از فضاهاي عمومي نگهداري مي کنند به درستي به کار خود ادامه مي دهند. اما در مجتمع هاي بلند مرتبه با ساکنان کم درآمد، به ندرت پشتوانه ي مالي کافي براي تامين 5 تا 9 نفر حتي سازگاري و هماهنگي ساکنان محله را نيز در تعريف محدوده ي رفتار مناسب و پذيرفته شده، غير ممکن مي سازند.
توانايي مالي ساکنان، حداکثر تنها براي يکي از اين گزينه ها (پرسنل حفاظت ، نظافتچي يا متصدي آسانسور) کفايت مي کند. متاسفانه درست به همين دليل است که بيشتر جرائم مساکن عمومي با ساکنان کم درآمد در اين گونه فضاهاي داخلي و خارجي عمومي رخ مي دهد.
حال اين سوال پيش مي آيد که: آيا مي توان يک مسکن عمومي بدون وجود فضاهاي عمومي طراحي کرد به گونه اي که بتوان تمام زمين ها را به تک تک خانواده ها اختصاص داد؟
این مقاله برای اقشار کم درآمد نوشته شده است، بنابراین ما باید تا جایی که میتوانیم هم برای ساخت پروژه هزینه را پایین بیاوریم و هم اینکه طراحی به گونه ای باشد که در آینده نیز برای این اقشار از لحاظ هزینه مناسب باشد اینکه در آینده دارای هزینه کم برای ساکنین باشد مواردی را باید در نظر گرفت مثلا اینکه این اقشار توانایی پرداخت هایی از قبیل سرایدار و نظافتچی برای تمیز کردن محوطه و ورودی واحدها و راهروها و پله هاو… را ندارند. ضمنا به دلیل اینکه این خانه ها به صورت آپارتمان هستند و تعداد افراد زیادی در این محوطه رفت و آمد دارند امنیت این بلوک ها از اهمیت زیادی برخوردار است ولی این ساکنین توانایی پرداخت هزینه برای نگهبان را نخواهند داشت.
تمهیداتی که برای این گزینه ها درنظر گرفته شده است اینگونه بوده که سعی بر آن شده برای ورودی هر واحد ورودی تعریف شده ای مختص همان واحد طراحی شود. با توجه به اینکه خصوصی سازی باعث ایجاد حس مالکیت و در نتیجه حس مسئولیت رابه دنبال دارد. به این دلیل خود ساکنین وظیفه تمیز کردن وزیباسازی ورودی آپارتمانها را خود به خود به عهده می گیرند. تصویر1تصویر1
ضمناً برای هر چند واحد به صورت جداگانه ورودی مخصوص طراحی شده است که باعث می شود این چند واحد نسبت به آن حس مالکیت بیشتری داشته باشند واین مسئله باعث می شود که نیاز به سرایدار و نظافتچی را به میزان زیادی کاهش می دهد.
در مورد گزینه بعدی که امنیت بود سعی شود پله ها شفاف طراحی شوند (تصویر 2) تا رفت وآمد در آن مشخص شود و وجود بالکن ها و پنجره ها به سمت محوطه باز ودید به سمت پله ها و ورودی بلوک باعث ایجاد امنیت بیشتری برای ساکنین شده است (تصویر3).در این صورت بازی بچه ها در محوطه با نظارت غیر مستقیم والدین انجام می شود. و پارک ماشین ها نیز با وجود دید مناسب از واحدها با آرامش بیشتری ازنجام می شود و احیای محلات قدیمی نیز پاسخگو باشد. در زمینه هزینه های ساخت پروژه نیز در طراحی آن مسائلی در نظر گرفته شود. سعی بر آن شودکه بلوک ها تا جایی که می شود شبیه به هم طراحی شوند تا از هزینه های طراحی، تیرریزی، … واجرا مانند سایز در و پنجره و… کم شود. اما با توجه به اینکه گروه های زیادی با سلیقه های متفاوتی از این واحدها استفاده می کنند سعی شود درخود بلوک  تنوع زیادی در متراژ،پلان و طراحی واحدها ایجاد شود.

 
تصویر2

تصویر3
دیگر مسئله، عدم امکان و یا دشواری نگهداری از حیوانات خانگی در آپارتمان هااست و درکنارآن کاهش ویا قطع ارتباط مستقیم ساکنین آپارتمان ها با سبزینگی های طبیعت است، بنظر میرسد اینگونه آپارتمان نشینی رابطه افرد با طبیعت را قطع می کند ویا به طرز فاحشی کاهش میدهد. گفته شده که این مسئله نیز تاثیر بسزایی در روحیات افراد باقی می گذارد.
• راه حل اختصاص باغچه و تراس مجزا به هر واحد مسکونی حتی در طبقات می باشد.  (تصویر4)
تصویر4

جدول شماره2
 
تاکید اصلی تسهیلات اجتماعی بر تقویت حس تعلق و نیز همسایگی در ساکنین برای ایجاد شبکه های اجتماعی است و از این رو نمود آن در فضاهای مشترک آپارتمانی بیش از واحدهای مسکونی دیده خواهد شد. در کنار آن، پیشنهاد در نظر گرفتن فضای خالی انعطاف پذیر در ساختمان نیز با هدف تقویت تعاملات اجتماعی ساکنین مجتمع با اجتماع محلی آنان بر اساس نیازهایشان مطرح گردیده است.
در مورد محدوده ی فضاهای خصوصی، تنوع در پلان های واحدهای مسکونی ، با این هدف مطرح شده است که افرادحق انتخاب گسترده ترو گزینش مناسب ترین پلان با شیوه ی زندگی خود را داشته باشند. از این رو آنان وادار به تطبیق شرایط زندگی خود با پلان واحد مسکونی شان نبوده و مناسب ترین گزینه در این رابطه را انتخاب خواهند نمود. نتیجتا احساس محرومیت اجتماعی ازآنان گرفته شده وبه آن ها این احساس داده می شود که اجتماع برایشان احترام قایل شده است.
تصویر شماره ی 4 نمایش دهنده ی پیشنهادی برای سالن ورودی بنای آپارتمان است، فضای بزرگ لابی ورودی در برگیرنده ی صندوق های پست، جعبه های ایمن برای تحویل سریع، سطل تفکیک زباله وفضای پارکینگ دوچرخه است. این پلان برای افزایش امکان سلامت اجتماعی، گسترش موقعیت هایی برای گردهمایی ساکنین و ایجادامکانات آسایشی برای آنان پیشنهاد گردیده  است.
 
تصویر5- پیشنهاد فضای ورودی ،
 4-نتیجه گیری وجمع بندی
مقاله پیش رو با هدف مطالعه پلان وطراحی معماری مجتمع های مسکونی یاری افزایش تعاملات اجتماعی بین ساکنین مطرح گردیده است، به عنوان روش تحقیق، ابتدا مطالعاتی بر اساس تحقیق کیفی با رویکرد نظریه های زمینه ای انجام گردید و سپس این مطالعات به طور عملی در طراحی مجتمع های مسکونی مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفت.
در این مقاله راهبردهایی به سوی توسعه ی پلان های بناهای مسکونی جمعی برای ارتقای سلامت اجتماعی بر اساس شیوه های گوناگون زندگی، به سوی بهبود کیفیت های زندگی ساکنین و ارتباط دهی آنان با اجتماع محلی مطرح گردید. به طور بخصوص، پلان واحدهای مسکونی  به عنوان فضای خصوصی در نظر گرفته شد، راهروها، سالن های دسترسی مشترک طبقات و لابی ورودی نیز به عنوان فضاهای نیمه خصوصی ونیمه عمومی(فضای میانه) تعریف گردید.
برای محدوده ی خصوصی، پیشنهاد بر  اساس تنوع پلان  واحدهای مسکونی  بود. با این کار، به نظر می رسد بتوان بسته به شیوه ی زندگی افراد، گزینه های متفاوتی را برای مناسب ترین واحد مسکونی پییش روی آن ها قرار داد. می توان گفت که این امر سبب مماانعت از ایجاد حس محرومیت اجتماعی شده و به جای آن در آنان احساس تشخیص اجتماعی ایجاد خواهد نمود.
برای فضاهای  نیمه خصوصی– نیمه عمومی با  حفظ حریم خصوصی هر واحد مسکونی برای ورودی هر واحد ورودی تعریف شده ای مختص همان واحد طراحی شد. با توجه به اینکه خصوصی سازی باعث ایجاد حس مالکیت و در نتیجه حس مسئولیت رابه دنبال دارد. به این دلیل خود ساکنین وظیفه تمیز کردن وزیباسازی ورودی آپارتمانها را خود به خود به عهده می گیرند. که این خود تاثیر بسزایی در سلامت اجتماعی افراد دارد.
ضمناً برای هر چند واحد به صورت جداگانه ورودی مخصوص طراحی شده است که باعث می شود این چند واحد نسبت به آن حس مالکیت بیشتری داشته باشند واین مسئله باعث می شود که نیاز به سرایدار و نظافتچی را به میزان زیادی کاهش می دهد. که این مسئله نیز تاثیر بسزایی در روحیات افراد باقی می گذارد.
در مورد مسئله امنیت سعی شده پله ها شفاف طراحی شوند تا رفت وآمد در آن مشخص شود و وجود بالکن ها و پنجره ها به سمت محوطه باز ودید به سمت پله ها و ورودی بلوک باعث ایجاد امنیت بیشتری برای ساکنین شده است.
نکات پیشنهادی به گونه ایست  که ضمن پاسخگویی به نیاز مسکن در راستای باز زنده سازی واحیای محلات قدیمی نیز پاسخگو باشد در این زمینه مواردی از قبیل:
 دسترسی و مشروط سواره وپیاده به داخل بافت ومجموعه،
توجه به اصل بنا از جهت فرم و مصالح ،
فضای پر وخالی ،
• اختصاص باغچه و تراس مجزا به هر واحد مسکونی حتی در طبقات  ( به دلیل عدم امکان و یا دشواری نگهداری از حیوانات خانگی در آپارتمان هااست و درکنارآن کاهش ویا قطع ارتباط مستقیم ساکنین آپارتمان ها با سبزینگی های طبیعت است )(تصویر4)
ابعاد مناسب جهت معابر در راستای موارد اقلیمی
بنای آپارتمان می تواند با افزایش امکان تعاملات اجتماعی نه تنها باعث ارتقای کیفیت زندگی ساکنین خود شود، بلکه قابلیت این را نیز دارد که تعاملات اجتماعی بین ساکنین بنا واجتماع محلی آنان را نیز افزایش دهد. به نظر می رسد با در نظر گرفتن فضاهای خالی و انعطاف پذیر در بنا، پاسخ مناسبی را به این الگو خواهد داد. حتی اگر این امر باعث افزایش هزینه های اولیه ی ساخت شود، مبالغ فوق کمتر از هزینه های بازسازی برای ایجاد فضای اجتماعی مشترک خواهد بود.
بنابراین با درک اینکه چه اعمالی باعث ارتقای کیفیت زندگی ساکنین در یک مجتمع مسوی خواهند بود، واعمال آن ها در ایده های اولیه ی طرح بنا، بهای کمتری نسبت به ایجاد تغییرات آنی پرداخته خواهند شد.
این مقاله با این هدف که چه طرحی بهترین کیفیت سکونت را در جوانب اجتماعی ایجاد می کند، فراهم آمده است، به نظر می رسد ایجاد کیقیت مطلوب مسکن برای ساکنین آن، مهم تر از آن است که چگونه می توان بنایی راطراحی نمود که سود آوری بیشتری برای سرمایه گذارن ساخت بنا داشته باشد.
پژوهش در دست، برای حل مشکل احساس محرومیت اجتماعی که به وضوح در زندگی آپارتمانی امروز ایران قابل مشاهده می باشد، انجام پذیرفته است، تلاش بر این بوده است که بتوان راه حل  هایی را در معماری سکونتگا هها پیشنهاد نمود که سبب پیوستگی اجتماعی و ارتقای سلامت اجتماعی افرادگردد. نهایتا می توان گفت که با ارتقای سلامت اجتماعی و در نظر گرفتن جوانب اجتماعی توسعه ی پایدار، می توان به سوی دست یابی به توسعه ی شهری پایدار در ایران گام برداشت.

*دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد ایران، واحد بمHURI_ABDI@YAHOO.COM
————————————————————————————
منابع
[1]چرمایف ، س ، 1376 ،عرصه های زندگی جمعی وزندگی خصوصی ، انتشارات وچاپ دانشگاه تهران ، 1428 ، 3954 ، 200 صفحه ،275 صفحه.
[2]راپوپورت ، آ ، 1388 ، انسان شناسی مسکن ،انتشارات حرفه ، صفحه 126 تا131.
[3]شوینویر ، ن ، 1389 ، مسکن ،حومه و شهر ، انتشارات روزنه ، صفحه 169 تا 193.
[4]پوردیهینی ، ش  ،1391 ، شهر ،مسکن و مجموعه ها ، انتشارات آرمان شهر ،صفحه 105 تا 166.
[5]لاوسون ، ب ، 1389 ، طراحان چگونه می اندیشند ، انتشارات سعیده با همکاری نشر دولتمند ، 242 صفحه.
[6]لنگ ، ج ،1390 ، آفرینش نظریه های معماری ، انتشارات دانشگاه تهران ،2557 ،6783 ، صفحه 55 تا 63.
[7]الکساندر ، ک، 1388،الگوهای استاندارد در معماری ، نشر مهرازان ، صفحه 273 تا 303.
[8]ذوقی ، ع ،1388 ، نگرشی نو بر شهر سازی و شهر نشینی در جهان سوم ،انتشارات فخر اکیا عضو انجمن ناشران کتابهای دانشگاهی ،28 صفحه .
[9]مدنی پور ، ع ، 1387 ، فضا های عمومی وخصوصی شهر ، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری ،صفحه 191 تا201.
[10]نیومن ، ا،1387 ،خلق فضای قابل دفاع ،انتشارات طحان ، صفحه 23 تا42.

[11] Lee Y..Kim K. and Lee S.(2009) Study on building Plan  For enhancing the social health of public spaces . Elsevier I.td.. Building and Environment(45).
[12] Lee Y..Kim K. and Lee S.(2009) Study on building Plan  For enhancing the social health of public spaces . Elsevier I.td.. Building and Environment(45).
[13] Arayaa R..  Dunstab  F.. Playleb  R.. Thoumasc  H.. Palmerb  S. and Lewisa  G.(2006). Perceptions of social capital and the built environment and mental health. Social Science & Medicine(62).