کاشان نیوز-امیرحسین جورابچی*: بر همه آشکار است که بودجه مصوب شهرداریها، پاسخگوی هزینههای شهر نیست. برآوردن انتظارات و رساندن سطح رفاه شهری به حد مطلوب، مستلزم صرف هزینه است و ازآنجاکه منابع مالی اختصاصیافته به شهرها محدود است، لذا مدیریت این منابع و کسب درآمد از مسیرهای دیگر از دغدغههای اصلی شهرداریهاست؛ اما آنچه در اینجا موردبحث ماست، نحوه مدیریت منابع مالی و راههای کسب درآمدهای کمکی است که بهحق امر خطیر و مشکلی نیز هست.
یکی از روشهای شهرداریها که متأسفانه اخیراً تبدیل به مدلی برای کسب درآمد و اداره شهر شده است، در اذهان عمومی با نام «شهرفروشی«شناخته میشود. شهرفروشی یعنی فروش تراکم درجاهایی که نباید، یا فروش زمینهای حاشیه شهر یا دادن مجوزهای غیر کارشناسانه صرفاً بهمنظور تأمین هزینههای شهرداری و … شهرفروشی یعنی کسب درآمد برای اداره شهر از راههایی که نهتنها به توسعه پایدار شهر کمکی نمیکند بلکه گاهی لطمات جدی به کالبد شهر وارد میکند. البته با توجه به فشارهای اقتصادی که روی تمامی نهادهای دولتی و شبهدولتی وجود دارد، نمیتوان تمامی اقدامات از این قبیل را زیر سؤال برد، زیرا گاهی اوقات در تنگناهای مالی راهی جز این پیش روی مدیران ما وجود ندارد. هرچند راهحلهای معقولانه تأمین مالی نیز در سایه استفاده شهرداریها از تیمهای اقتصادی و پولساز قوی دور از دسترس نیست اما قضاوت دقیق در این زمینه را باید به کارشناسان اقتصادی واگذار کنیم. گاهی برخی از اقدامات ازایندست در شهرداری ما، نهتنها توجیه کارشناسی ندارد بلکه از توجیه اقتصادی هم سهم نبرده است! آنچه ما در این گزارش بدان پرداختهایم، سرزنش شهرفروشی نیست که متأسفانه این خط قرمز را مدتهاست به مدد شرایط و مدیریت نامناسب گذراندهایم. بلکه فریادی است برای توقف نوع جدیدی از شهرفروشی که در کنار آسیب وارده به جسم شهرمان، برگشت اقتصادی قابلتوجهی هم ندارد.
در سالهای گذشته در حدفاصل خیابان باباافضل و میرعماد، خیابانی به نام «بابالحوائج«باهدف دسترسی آسان به قلب بازار کاشان و با تخریب منازل مسکونی متعددی آزادسازی و احداث گردید. این محور علاوه بر فراهم نمودن دسترسی مناسب و امکان پارک خودرو، به دلیل مجاورت با بازار بزرگ کاشان ارزش کالبدی و معنایی زیادی برای ما دارد. هرچند از برخی جهات انتقاداتی به این مسیر نیز وارد است اما منظرهی زیبای تاق (طاق) کاروانسرای امینالدوله و چارسوق میانچال، سردر ورودی مسجد آیتالله مدنی، گنبد زیبای مسجد-مدرسه ی امام، گنبد رک زیارت شاه یلان و واشدگاه (فتاحه)های متعددی که در این محور وجود دارد، در خدمت پویایی و زیبایی بصری آن محدوده قرارگرفته است. تا چندی پیش اگر از سمت خیابان باباافضل بهقصد تماشای بازار کاشان وارد خیابان بابالحوائج میشدیم، پس از رؤیت گنبد زیارت شاه یلان، به چند واشدگاه میرسیدیم که یکی از آنها با کفسازی متفاوت و چند درخت جوان، بیش از بقیه خودنمایی مینمود. این فضا که در حدود ۴۰۰ مترمربع مساحت داشت، درست مجاور یکی از اصلیترین ورودیهای بازار (که مارا به چارسوق میانچال میرساند) واقعشده بود و به دلیل برخورداری از جداره سازی مناسب و متجانس با بافت منطقه، به زیبایی و جلوه ورودی کمک میکرد. از سویی قرارگیری این فضای باز در محل چرخش محور خیابان، میدان دید وسیعی در اختیار ناظر و سواره قرار میداد. این قطعه زمین که از معدود فضاهای باز عمومی غیر سواره در عرصه شهری بود و صرفاً در اختیار عابران و بینندگان قرار میگرفت و نه خودروها، با تصمیم شهرداری محترم به چند باب مغازه تبدیلشده است! این موضوع از چند زاویه قابلبررسی است:
۱) تفکری که دهها سال پیش در شهرهای موفق غربی و صدها سال پیش از آن در شهرسازی خودمان منشأ عمل بوده، توجه به حضور انسان در محیط شهری بوده است و خوشبختانه هرچند دیر است ولی امروزه مجدداً تأثیرات آن را در شهرهای بزرگی مثل تهران و با پروژههایی مانند پل طبیعت و محوطهسازیهای اطراف بازار و خیابان منوچهری و … مشاهده میکنیم؛ اما شهرسازی جدید شهر ما که گاهی عرض پیادهروها به کمتر از ۴۰ سانتیمتر میرسد و غالباً سعی دارد مسیری برای حرکت خودروها مهیا کند و در حاشیه این مسیر، دیواری از مغازههای متفاوت به وجود آورد و کمتر توجهی به وجود انسان در محیط داشته باشد، اینکه یک فضای باز عمومی ۴۰۰ متری که برای آزادی و وسعت دید بیشتر عابر طراحیشده نیز تحمل نمیشود و نهایتاً به فضای تجاری تبدیل میشود، جای بسی تعجب و اندوه برجای میگذارد. حرکت به این سمت یعنی تشویق مردم به استفاده از خودرو بجای حضور پیاده، پویا و مفرح در محیط شهری.
۲) از یک برآورد بسیار ساده میتوان گفت حداکثر عایدی شهرداری محترم از این قطعه زمین کمتر از ۴-۵ میلیارد تومان خواهد بود و همه میدانیم که این مبلغ در مقیاس ارقام مالی شهرداری عدد زیادی محسوب نمیشود. لذا این سؤال بهشدت ذهن را مشغول میکند که «چه را به چه میفروشیم؟»
۳) با توجه به اینکه شهرداری محترم همواره با چماق تغییر کاربری، مبالغ کلانی از صاحبان و متقاضیان تغییر کاربری اراضی دریافت میدارد، این پرسش مطرح است که آیا خود مجوزی برای تغییر کاربری زمین مذکور دریافت داشته است؟
۴) عملی شدن این پروژه بار دیگر تأییدی است بر نوعی بیماری حرص در ساختوسازهای شهرمان که اجازه نمیدهد نه در عرصهی شهری و نه حتی در عرصهی بناهای شخصی، سانتیمتری از متراژ زمین برای چرخش انرژی و تنفس چشم انسان خرج شود و تنها و تنها به کسب حداکثر منفعت مالی از آن میاندیشد. به نظر میرسد این تفکر باید ابتدا در ذهن مردم و کارفرمایان شهر اصلاح شود و سپس به یک مطالبه عمومی تبدیل گردد.
۵) شهرسازی گذشته ما در کنار درونگرایی که بهدفعات بدان نسبت دادهشده و فضاهای تنگش، در جایجای خود از فضاهای باز عمومی که محل تعاملات و رویارویی مردم بودهاند بهرهمنداست و این میراث هنوز هم در بافت قدیم کاشان به چشم میخورد. با استناد به کتیبهی نصبشده در محل، کار ساخت سردر و محوطهسازی ورودی بازار میانچال در سال ۱۳۸۵ به پایان رسیده و این نشان میدهد که توجه به فضاهای عمومی و باز در شهر ما نهتنها روبه گسترش نیست بلکه بیش از ۱۰ سال دوام ندارد. از نمونههای موفق اینگونه فضاها که باید الگویی برای حرکتهای بزرگتر نیز باشد، منظرسازی مقابل اداره پست کاشان است که بهجای حمله ساختمان به لبههای میدان، سالهاست که شاهد محیطی زیبا و سبز و مردمپسند در حاشیه فلکه ۱۵ خرداد هستیم. از نشانههای موفقیت این فضا، حضور مردم در آن و تبدیل آن به محلی برای گپ و گفت، رفع خستگی، مکث و پاتوقی برای سالخوردگان است و اینکه به عابر اجازه داده میشود هنگام عبور، مدتی چشم خود را از هیاهوی شهر و فریاد خودروها به سمت فضایی دلآسا و جاذب بچرخاند.
تصویر (۱) تصویر منطقه قبل از احداث مغازهها از بالا (منبع: Google Earth)
پایان سخن
در باورهای دینی ما تخطی در آنچه حقالناس نامیده شود، نابخشودنی است و بخشش آن تنها منوط به رضایت قلبی فرد یا افرادی است که حقی از ایشان ضایعشده است. منابع عمومی که در اختیار ما قرارگرفته، مصداق بارز بیتالمال است و هرگونه قصور و هدر رفت آن بیشک مسئولیت سنگینی بر دوش تصمیم گیران خواهد گذاشت.
از سوی دیگر با استناد به سخنان اخیر رییسجمهور محترم و منتخب به مناسبت هفته دولت، ما تقریباً در هیچ زمینهای فرصتی برای آزمونوخطا نداریم و تنها مسیر پیش رویمان، مسیر پیشرفت است. درواقع ما محکومبه پیشرفت و تغییرات درست و سریع هستیم و این خود عزمی جدی و حرکتهای تخصصی و مستمر را میطلبد و مسلماً با سیستمهای تصمیمگیری که تاکنون مشاهده کردهایم، به این مهم دست نخواهیم یافت. ازاینرو فصل پیش رو، فصل تصمیمات غیرتخصصی، عجولانه و غیر کارشناسانه نیست.
گفتههای نگارنده هرگز به معنای نادیده گرفتن تلاشهای مدیران شهری نیست و نخواهد بود. تصمیمات مهم و مناسبی بهویژه در دورهای که گذشت در شهر ما گرفتهشده که تأثیرات آن بهزودی متبلور خواهد شد؛ اما این باور نیز باید در همه بهویژه مدیران به وجود آید که ما در این زمینه نیازمند وسواس هستیم! وسواس در نحوه هزینه کردن منابع و وسواس در به دست آوردن آنها. در شهرداری ما باید به تخصص و کارآزمودگی بیشترین بها داده شود زیرا که شهر ما شایستهی جایگاهی بهمراتب بالاتر از اینهاست. در این مسیر باید از پیگیری شهروندان و مشاوره نخبگان بهره ببریم. فصل مشترک تمامی تجربههای موفق شهری اعم از داخلی و خارجی، مشارکت مردم در ساخت شهر و توجه به مطالبات آنها بوده است. قبل از هرگونه نقد از مدیران باید گفت که ابتدا مردم شهر ما باید نسبت به وقایع اطرافشان در کمال احترام حساس باشند وگرنه شاهد هیچگونه تغییر اساسی در عملکردها نخواهیم بود. این برداشتی از آیه یازدهم سوره شریفه رعد است که میفرماید: «إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّىٰ یُغَیِّروا ما بِأَنفُسِهِم ۗ» – خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمیدهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند.
* کارشناسی ارشد معماری/ استاد دانشگاه فنی شهید رجایی و آزاد اسلامی واحد کاشان
از جناب آقای ابریشمی شهــردار سازندگی کاشان بخاطر ساخت خرابی های شهردار قبلی ( در خیابان میدان امیر ) تشکر داریم
اشتباهی که در مورد شهردار قبلی دیگران کردند شما در مورد شهرداری که هنوز شروع نکرده شروع کردهاید، این نوع رفتار در قاموس عقل و اندیشه نکوهیده است! آقای ابریشمی هنوز شروع نکرده که شما عنوان هم برایش انتخاب کردید و زیرسازی میدان امیر را به ایشان نسبت دادید!
ممنون از آقای جورابچی....افسوس خوردم بحال مظلومیت کاشان....امیدوارم شهردار جدیداین محل راآزادسازی کند
جناب جورابچی عزیز سپاس.البته بایستی به مقوله پیاده رو فروشی که در زمان شهردار جهادی علیه الرحمه باب شد نیز باید اشاره شود.
من اگه جای شهردار می بودم نویسنده ی این یادداشت رو به عنوان مشاورم انتخاب می کردم .امیدوارم شهردار کاشان نیوز رو دوست بدارد وبخواند
از شهروند خوب متشکریم، سرانجام یک نفر هم ما را تشویق کرد و از این بابت قدردان توجه شما هستیم