کاشان نیوز-محمد ثابت ایمان: .فرهنگ مثل درخت نخل می ماند. مهم نیست چه اندازه و چه مدت ریشه اش در خاک بوده باشد . سرش را که قطع کنی، درخت خشک می شود . این را مرحوم کریم مجتهد ی، استاد دانشگاه تهران می گفت.
جهان بی اندازه روی خط این همانندی و این همانی پدیده ها در حرکت است . همان اقرار به توحید صفاتی در نمود صورت های یک بود واحد و یا بودهای مقرر در رگ پنهان رنگ ها در توحید ذاتی.
به قول سپهری :
خیال می کنم، دچار آن رگ پنهان رنگ ها هستی.
به اساطیر هم که برگردیم، بر می خوریم به ریشه ی نباتی انسان.
سپهری در مسافر:
و آفتاب تغزل بلند بود
و من مواظب تبخیر خواب ها بودم
و ضربه های گیاهی عجیب را به تن ذهن شماره می کردم: خیال می کردیم
بدون حاشیه هستیم
خیال می کردیم
میان متن اساطیری تشنج ریباس شناوریم
و چند ثانیه غفلت، حضور هستی ماست.
بنابر اساطیر کهن آریایی، مشی و مشیانه که به منزله ی آدم و حوا در روایات ایرانی هستند، از ریواس ( ریباس ) پدید آمده اند. (توتمیسم یکی از پدیده های اعتقادی کهن جوامع بشری است).
وجه شبه زیبایی است، میان آن چه که ما انسان می نامیم و نبات، برگردیم به فرهنگ و تعریف آن. فرهنگ آن است که در آئینه ی جمعی جامعه به ظهور می رسد و ناظر بر رفتار فردی افرد است . به عبارتی آنچه ما به آن عمل می کنیم و به آن شناخته می شویم . به هیچ عنوان داشتن تمدن دیروز یک جامعه به معنای فرهنگی بودن امروز آن نمی تواند باشد . چرا که آن تمدن، محصول رسوب فرهنگ جمعی آن جامعه در ویترین هویت دیروز آن بوده است.
این که امروز می گوییم ما گم شده ایم اشاره به همین دارد . مرحوم داریوش شایگان از این وضعیت به هویت چهل تکه نام می برد.
در حکمت ها آمده :
گیرم پدر تو بود فاضل ، از فضل پدر ، تو را چه حاصل !
ریشه ها توان ماندگاری ما در مسیر تندبادها بوده و شاخه ها بنابر رموز حکمی، مفهوم اتصال مستقیم به نور را دارند. این نور، همان معرفت بزرگ است در قبول وحدت ذاتی؛
الله نور السموات و الارض.
گم شدن را می توان به انقطاع رابطه ی شاخه ها با ریشه ها تعبیر کرد . به عبارتی؛ قطع رابطه ی باورهای درست به عنوان ریشه با رفتارهای آدمی در پیشانی شخصیت او به عنوان شاخه .
آب که در حکمت مفهوم حقیقت وجود را دارد در ریشه می تواند باشد اما به دلیل نبود سرشاخه و بهره نگرفتن از نور، به مقصد که تعبیر رفتار و نتیجه را در انسان دارد نرسد و میوه به عنوان هویت شخصی دچار مشکل شود. از همین‌جاست که معرفت را به درخت طوبی تشبیه کرده اند.
تو و طوبی و ما و قامت یار
فکر هرکس به قدر همت اوست.
تاکید بر اصلاح رفتار جامعه با اصلاح ریشه های اخلاقی آن جامعه نیز بر ارتباط این همانندی ریشه و شاخه ها اشاره دارد. از این رو ماندگاری ریشه های درست فرهنگی به ادامه ی رفتار نیکوی افراد آن جامعه بستگی دارد، همان فتوسنتز برگ ها در سرشاخه های رو به نور که به حیات درخت انجامیده و تقویت ریشه ها را به همراه دارد . از سویی شاخه ها بدون ریشه در مسیر تند بادها تاب آوری نخواهند داشت . اینجا مفهوم آب در جان ریشه ها به مفهوم حقیقت وجود در آدمی نزدیک شده و عبور آب از ریشه به سرشاخه، همان من الظلمات الی النور است .
از این رو قول : آب را گل نکنیم ، سپهری با قول :
پاک و صافی شو و از چاه طبیعت به درآی
که صفایی ندهد آب تراب آلوده
حضرت حافظ، یکی می باشد.
عبور از ظلمت نفسانی جسم به سمت روشنایی جان، آنجا که میوه ی درخت بر سر شاخه ها به تجلی می رسد یا رفتار انسانی بر اساس آبشخور درست باورها به ظهور می رسد.
یعنی عمل شاخه ها در درخت، رفتار آدم ها بوده و میوه که محصول عمل شاخه ها می باشد، در حقیقت آثار آدمی در طول حیات اوست. میزان ماندگاری این تولیدات به عنوان آفرینش های انسانی بر می گردد به میزان گل نکردن آب وجود که همان حقیقت است. شکل عبور این آب در نبات و انسان از یک قاعده پیروی می کند و برآیند این نتایج است که فرهنگ و تمدن را می سازد. اینجاست که ما صاحب رفتار ، نتایج و تمدن دوران خویش هستیم نه گذشته.
اگر نسبت به گذشته ما تنها مصرف کننده باشیم و در اثر رفتار درست و نتایج آن در قاب باز آفرینی فرهنگی به ریشه ها غذای پرورده نرسانیم در حقیقت آنها را در مسیر استحاله و فنا قرار داده ایم . آنچه ما آنرا تمدن در قاب میراث فرهنگی ، معنوی، کالبدی و انسانی می دانیم، دقیقا محصول رفتار درست یا اشتباه گذشتگان ما می باشد. اگر از آنها بهره ی معنوی بردیم، به واسطه ی اتصال آفرینشگران آنها به منبع نورالانوار الهی در فرآیند تولید اثر بوده است.
جهان لبریز این پیغام هاست .
از این رو می فرماید:
قسم به زمان که انسان در خسران است.
به جز عامل به عمل صالح و تواصی کننده ی به حق و صبر. (والعصر …
و از این‌جاست که ختمی مرتبت در قاعده ی تکاملی ادیان الهی به اخلاق می رسد.
انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق.