اجتماعی , اخبار , یادداشت

کاشان نیوز ــ آیت‌الله حسین عرب: واقعیت شناخت و ادراک انسان واقعیتی است که می‌تواند درجات و منازل قوی و ضعیف داشته باشد و به تعبیر اهل حکمت واقعیت، تشکیک‌پذیر است. شناخت انسان از خود، از خدای خود، از جهانی که در آن زندگی می‌کند و حقایق نظام هستی چنین است.
 شناخت آدمیان از انسان‌های کامل نیز می‌تواند مشمول این قاعده بوده و نگاه انسان‌ها به شخصیت انسان کامل زاویه‌های گوناگونی در بر دارد.
 درباره شخصیت کامل و جامع حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علی‌ها این تفاوت شناخت‌ها و نگاه‌ها اتفاق افتاده است. برخی از آن‌ها را باید ظاهری و مربوط به رفتار و روش‌های زندگی ظاهری آن حضرت تلقی کرد، برخی متوسط و شماری نیز فنی، عرفانی و فلسفی‌اند.
 برخی از راه نسبتی که حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها با پیامبر صلی‌الله علیه وآله و سلم و امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام داشته است وارد بحث از
 شخصیت‌شناسی آن حضرت شده‌اند.
 از جمله متفکران اسلامی و دینی که از این زاویه وارد شناخت شده و حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها را از این منظر معرفی کرده است و مطلع دیدگاه خود را همین بحث نسبت‌ها قرار داده است و آن حضرت را با مریم سلام‌الله علی‌ها مقایسه کرده، اقبال لاهوری است.
 مریم از یک نسبت عیسی عزیز
 از سه نسبت حضرت زهرا عزیز
 نور چشم رحمه للعالمین
 آن امام اولین و آخرین
 آنکه جان در پیکر گیتی دمید
 روزگار تازه آیین آفرید
 بانوی آن تاج دار هل اتی
 مرتضی مشکل گشا شیر خدا
 پادشاه و کلبه‌ای ایوان او
 یک حسام و یک زره سامان او
 مادر آن مرکز پرگار عشق
 مادر آن کاروان سالار عشق
 آن یکی شمع شبستان حرم
 حافظ جمعیت خیر الامم
 البته در ادامه به فضائل ذاتی و کرامت الهی آن حضرت نیز پرداخته است اما باید گفت شناخت حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها از راه نسبت‌های آن حضرت یک شناخت متوسط محسوب می‌شود.
 در این فرصت کوتاه و محدود فقط می‌خواهیم به اشارتی اکتفا کنیم. با استفاده از منابع دینی از آیات قرآن کریم و بویژه از خطبه معروف آن حضرت به ذکر چند نکته بسنده می‌کنیم که در آن به چند ویژگی انسان کامل از جمله حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها پرداخته می‌شود:
 ۱- مظهر تمام اسما و صفات الهی
 از جمله فضائل بزرگی که برای حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها می‌توان به شمار آورد این جمله معروفی است که پدر بزرگوارش حضرت رسول صلی‌الله علیه و آله و سلم فرمود:
 ان‌الله یغضب لغضب فاطمه و یرضی لرضا‌ها. خداوند با خشم فاطمه سلام‌الله علی‌ها خشمگین و با خشنودی او خشنود می‌شود. این مقام را فقط برای کسانی می‌توان به‌طور یک قضیه کلیه گفت که دارای مقام کلی عصمت و ولایت تکوینیه کلیه بوده باشند. قطعاً برای هیچ حکیم، ریاضیدان و دانشمندی در هر حدی از سطح علم و تقوا باشد نمی‌توان گفت که هر وقت او خشمگین می‌شود خدا خشمگین شده است چون انسان‌های دیگر از هر درجه علمی و عملی که برخوردار باشند باز احتمال خطا، غفلت، لغزش و اشتباه برایشان وجود دارد. پس به طور همیشگی و کلی نمی‌تواند خشم و خشنودی آنان نشان خشم و خشنودی خداوند باشد. این داوری پیامبر صلی‌الله علیه وآله و سلم درباره دختر بزرگوارش مطابق با منطق قرآن کریم در باب انسان کامل است. قرآن کریم داستان آفریدن انسان کامل را با روش و سبک خاص خود مطرح کرده است؛ خداوند وقتی که خواست انسان را آن هم در قالب انسان کامل برای نخستین بار در زمین خلق فرماید با فرشتگان در میان گذاشت. فرشتگان پس از آن‌که خداوند داستان آفریدن انسان را به عنوان خلیفه کامل خود در زمین مطرح فرمود پرسشی اعتراضی مطرح کردند و با توجه به وجود موجودات دیگری که در زمین خونریزی کرده و فساد به پا کرده بودند به خدا عرض کردند که برای چه می‌خواهی چنین موجودی را بیافرینی، اگر فلسفه خلقت انسان این است که تو را تقدیس و تسبیح کند ما چنین می‌کنیم. خداوند فرمود من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید. برخی از مفسران بزرگ مانند علامه طباطبایی رضوان‌الله علیه فرموده‌اند این‌که خداوند آفرینش انسان را با فرشتگان در میان گذاشت خواست به آن‌ها بفهماند که فرشتگان با همه کمالی که دارند و این‌که عقل محض هستند نمی‌توانند مظهر کامل اسما و صفات خداوند باشند. تنها این موجود زمینی به نام انسان است که می‌تواند مظهر کامل اسما و صفات کامل خدا باشد لذا در ادامه داستان، قرآن کریم می‌فرماید خداوند همه اسما را به آدم آموخت و به فرشتگان فرمود بگویید که این‌ها چیست؟ و علم آدم الاسماء کل‌ها ثم عرضهم علی الملائکه (بقره/۳۱) فرشتگان از دانستن آن‌ها اظهار عجز کردند.
 هر انسانی بالقوه می‌تواند مظهر کامل بشود اما انسان‌های کامل و از جمله وجود حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها مظهر بالفعل و کامل تمام اسما و صفات خداوند
 بوده است.
 ۲- مقام عصمت مطلقه
 لازمه مظهریت بالفعل، عصمت کامل از خطا و گناه و لغزش است. در خطبه معروف حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها آمده است که ای‌ها الناس اعلموا انی فاطمه وابی محمد (صلی‌الله علیه و آله) اقول عوداً و بداً و لا اقول ما اقول غلطاً و لا افعل ما افعل شططا…
‌ای مردم بدانید که من فاطمه هستم و پدرم محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم است. آغاز و انجام سخن من یکی است آنچه می‌گویم در آن اشتباهی نیست و آنچه انجام می‌دهم عاری از خطا است.
 نکته جالب توجه این است که این خطبه در مدینه و محل زندگی آن حضرت ایراد شده است چرا با مردم این چنین خطاب کرده است که «بدانید من فاطمه هستم و پدرم محمد صلی‌الله علیه وآله و سلم است.» مگر مردم مدینه او و پدرش را نمی‌شناختند؟ قطعاً می‌شناختند اما کدام شناخت؟ و انتظاری که حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها از مردم داشته است که مجدداً به او و شخصیت پدرش نگاهی نو بیفکنند کدام شناخت بوده است؟
 جمله بعدی تا حدودی انتظار این شناخت نو را روشن می‌کند که خود را با مقام عصمت کامل معرفی می‌کنند؛‌ای مردم باید بدانید که درست است شخصیت ظاهری من و پدرم با دیگر مردم تفاوتی ندارد و از این نظر بشری مانند دیگر انسان‌ها هستیم این شخصیت «مُلکی» ما است. اما بعد دیگری که نیازمند دید نافذ و نگاه دیگر است «بعد ملکوتی» ما است که مبادا آن را با دیگر انسان‌ها مقایسه کنید لازمه آن بعد که حاصل مظهریت تامه اسما و صفات الهی است این است که در گفتار و افعال من هیچ گونه قصور و تقصیری، هیچ گونه خطا و گناهی راه ندارد. مبادا شخصیت انسان کامل را با نوابغ روزگار، با فیلسوفان نامی و دیگر شخصیت‌های بزرگ بشری مقایسه کنید که این دیدگاه لغزش و خطای بزرگی در باب انسان کامل را در بر خواهد داشت.
 ۳- علم الوراثه
 از جمله مسائل بدیهی و روشن که در باب انسان‌های کامل وجود دارد مقام علم وآگاهی آنان است و این‌که این علم، علم و دانشی دراستی نیست که از طریق معمول تعلیم و تعلم عادی حاصل شده باشد بلکه این دانش و آگاهی بدون شک از سنخ آگاهی وحیانی و الهامی است که با اتصال به مبدأ غیب حاصل شده است.
 جلوه‌ای از این مقام کامل علمی و موجی از دریای بیکران دانش وحیانی و الهامی حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها را می‌توان در خطبه آن حضرت مشاهده کرد. این خطبه ماندگار از ابعاد مختلف کلامی، فلسفی، روان‌شناختی، عرفانی، اسرار غیبی اعمال و حکمت عبادات و احکام، قابل تحقیق و بررسی است و نیز از دیدگاه فلسفه اجتماعی و تجلی قدرت استدلال در خور تأمل است. در ادامه عناوین به اختصار به چند نمونه که در متن خطبه غرای آن حضرت آمده است اشارتی می‌کنیم.
 الف) اسرار عبادات یا فلسفه احکام
 آنچه در این خطبه ماندگار آمده است که برای اهل معنا و آشنا به مسائل الهی اعم از فقه و فلسفه و عرفان به خوبی آشکار است این است که در اسرار عبادات و فلسفه احکام هیچ‌کس به طور جزم نمی‌تواند سخن بگوید که چرا نماز واجب است یا سر واجب شدن روزه و زکات و حج و مانند آن چیست؟ البته در این باب عالمان و عارفان بسیار سخن گفته‌اند اما آنچه گفته‌اند منهای الهام از تعالیم وحیانی نمی‌تواند قاطع و جزمی باشد بویژه در جزئیات احکام آن هم ابتدا به ساکن سخن گفتن غیر ممکن است. اما وجود مقدس حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها اسرار عبادات و فلسفه احکام را به‌طور جزم بیان کرده‌اند. از باب نمونه، فلسفه عبادتی مانند نماز را زدودن شرک به شمار می‌آورند. می‌فرمایند: و الصلاه تنزی‌ها لکم من الکبر. خداوند نماز را واجب کرده است تا شما را از تکبر پاک کند. بزرگ‌ترین سد راه انسان در وصول به مقامات عالی انسانی کبر و تکبر است. از جمله‌های بسیار مهم در این خطبه در ادامه فلسفه و اسرار اعمال و عبادات حکمت برپایی عدالت است که می‌فرمایند: والعدل تنسیقاً للقلوب. به عقیده نگارنده، این جمله را باید در باب فلسفه اجتماعی از معجزات قولی دختر پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم به شمار آورد. بدون تردید از زمانی که فلسفه سیاسی و اجتماعی نگارش یافته تاکنون، از زمان افلاطون و ارسطو و قبل از آنان تا به حال به‌طور قطع و یقین می‌توان گفت هیچ فیلسوف اجتماعی نتوانسته است در باب فلسفه عدالت چنین سخن بگوید. حکمت عدالت پیوند دادن به دل‌ها است.
 خیلی‌ها از سر دلسوزی و اشفاق از اتحاد و پیوند اجتماعی سخن می‌گویند. اما حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها می‌فرمایند راز اتحاد ماندگار و پایدار اجرای همه جانبه عدالت است. اتحاد با سخن و نصیحت ممکن است به‌طور موقت ایجاد شود، اما دلسوزان جامعه باید توجه داشته باشند که اگر در پی اتحاد و پیوند عمیق و وثیق و ماندگارند فقط یک راه دارد و آن اجرای عدالت همه جانبه اقتصادی، اجتماعی و برای همه افراد است. به گونه‌ای که هر شهروندی احساس کند به حقوق خود بدون زحمت و رنج دست یافته و می‌یابد.
 ب) پیروزی منطق بر قدرت
 خطبه معروف حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها در زمینه مسأله فدک ایراد شده است البته آنچه که در این خطبه آمده است فرا‌تر از بعد اقتصادی فدک است و مسأله فدک صرفاً زمینه‌ای بوده است برای ایراد این سخنرانی غرا و ماندگار.
 تحلیل شرایط تاریخی این خطبه به زمان بیشتری نیاز دارد اما مسلم آن است که وجود حضرت زهرا سلام‌الله علی‌ها توانست حاکمیت وقت را با قدرت قوی منطق خود و احتجاجاتی که با پشتوانه قرآنی و استدلالات محکم و متقن دینی و وحیانی ایراد شده بود متقاعد و او را استیضاح کند و حق خود را بستاند و این آموزه بزرگی از جنبه‌های مختلف است. هم این‌که حق ستاندنی است و هم این‌که حق را باید با ابزار حق ستاند و آنجا که منطق می‌تواند کارساز باشد نیازی به استفاده از ابزارهای دیگری نیست.
 منبع: روزنامه ایران