اجتماعی , اخبار , سخن روز

کاشان نیوز–سعید غلامیان: ملی ‌شدن صنعت نفت در ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ موضوعی نیست که بتوان در یک نقطه تاریخی بررسی و تحلیل کرد. تحلیل درست این رویداد را باید در ادامه جریان ضد استعماری و استقلال‌طلبی ایران و ایرانیان دانست که باید در بخشی کلی‌تر به آن نگریست که ادامه آن در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سپس انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ را باید دید.
و برای اینکه برداشت صحیحی از ریشه آن داشته باشیم باید آن را ادامه جریان ملی‌گرایی و قبل از آن مشروطه‌خواهی ببینیم.
حضور دول اشغالگر به خصوص انگلیس و شاهان خودکامه پهلوی و نیز قراردادهای که حاکمیت انگلستان را بر کشور ما تثبیت می‌کرد، ازجمله مواردی است که باید در این دوره و پروسه مطالعه کرد.
و اما مصدق که رهبری ملی شدن صنعت نفت را به عهده داشت با حمایت آیت‌الله کاشانی -تا ۳۰ تیر ۱۳۳۱ که اختلافاتی منجر به جدایی ایشان شد- و سیاستمدارانی چون اللهیار صالح و دکتر فاطمی و… موفق شد صنعت نفت را ملی کند، نفت ملی شده و در اختیار دولت قرار گرفت، اما برکناری مصدق برای تنها مخالفت با یک قرارداد و ملی کردن صنعت نفت نبود.
دولت انگلستان بعد از محکومیت در دادگاه لاهه و تحت فشار آمریکا که به سهم خواهی در جهان قد علم کرده بود به گرفتن غرامت لغو قرارداد الحاقی که به قرارداد «گس-گلشاییان» مشهور شد رضایت داد، اما دکتر مصدق به دلایلی حاضر به پرداخت این غرامت نشد، وی که قبلاً با واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی هم مخالفت کرده بود به عنوان شخصی که مخالف استیلای بیگانه بر کشور است شناخته‌شده و این موضوع باعث شد که انگلستان و آمریکا عزم خود را برای حذف و حصر مصدق جزم کنند.
درحالی‌که اگر مصدق برابر قرارداد به پرداخت غرامت به انگلستان رضایت داده بود هم به‌نوعی دستاویزی برای تبرئه خود داشت و هم بر اساس مصلحت می‌توانست خود را در قدرت نگه دارد.
اما ازآنجاکه قضاوت مردم با آنچه بر روی کاغذهای رسمی نوشته می‌شوند متفاوت است، مصدق که پیش‌تر نیز توسط رضاخان به دلیل مخالفت با حکومت مطلقه شاهنشاهی تبعیدشده بود در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ برکنار شد و در ۱۴ اسفند ۱۳۴۵ تحت نظر مأموران ساواک در بیمارستان نجمیه تهران در سن ۸۷ سالگی با بیماری سرطان درگذشت و به دلیل مخالفت محمدرضا پهلوی برخلاف وصیتش که مایل بود در جوار کشته‌شدگان ۳۰ تیر در ابن‌بابویه دفن شود در مزرعه شخصی‌اش در احمدآباد دفن شد، اما برای همیشه در قلب ملت ایران به عنوان یک قهرمان و مردی صادق باقی ماند.
اما و اگرهایی در خصوص ملی شدن صنعت نفت
برخی صاحب‌نظران معتقدند که متعاقب اتفاقاتی که منجر به تصویب ماده واحده ملی شدن صنعت نفت شد، نفت درواقع دولتی شد نه ملی. دکتر ابراهیم رزاقی و دکتر صادق زیباکلام از دسته افرادی هستند که معتقدند واژه دولتی شدن برای صنعت نفت ایران به‌ مراتب به واقعیت نزدیک‌تر است و با آن قرابت بیشتری دارد تا ملی شدن.
در کشور ما اصطلاحات «ملی» و «دولتی» دارای اقتضائات و شرایط خاصی است، و در قانون اساسی از ملی شدن سخنی به میان نیامده و تنها در مواردی در اصول ۴۴ و ۴۸ قانون اساسی «نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی…که به صورت مالکیت عمومی و در اختیار دولت است…» و «استفاده از درآمدهای ملی» را مطرح کرده است که نشان از تفاوت مالکیت بین دولت و ملت دارد.
اما ملی شدن صنعت نفت باعث شد این منبع درآمد ملی در اختیار دولت قرارگرفته و امروز نیز با تکیه دولت بر درآمد نفت که قیمت جهانی ارزش آن را تعیین می‌کند اگرچه بودجه پروژه‌های عمرانی و توسعه کشور از این محل تأمین می‌شود اما درواقع تمامی هزینه دولت و نهادهای حاکمیتی از این محل تأمین می‌گردد. لیکن تکیه به نفت کشور را با مشکل روبرو کرده است.
دولت با بهره‌برداری از محل این درآمد خود را بی‌نیاز از توجه به منابع دیگر دیده و تلاشی در جهت فعال کردن ظرفیت‌های دیگر کشور نکرده است و خطری که آینده ما را تهدید می‌کند همین مسئله خواهد بود که با کاهش نیاز جهانی به نفت، یا اتمام آن کشور درآمد دیگری نخواهد داشت.
از جهتی نیز ضعیف باقی ماندن ظرفیت‌های دیگر به خصوص بخش تولید همراه بارونق گرفتن دلالی به ورود کالاهای لوکس و تزییناتی انجامیده که طبعاً همراه با فرهنگی مصرف گرا و تجملاتی است و همین الان هم نشانه‌های آن را در کشور به راحتی می‌توان مشاهده کرد، باعث عدم توسعه و رشد نامتوازن مالی و اقتصادی و طبقاتی در کشور گردیده است و علاوه بر مشکلات خاص خود، سیاست‌ها و سخت‌گیری‌هایی که در سال‌های اخیر برای نظام‌مند کردن، اخذ و تنظیم مالیات و عوارض قانونی وضع‌شده با فرار مالیاتی و نافرمانی مدنی روبرو خواهد شد.