جنگ عامل حرکت، تحوّل، تغییر و زایش در فرهنگ، زبان، سنت و باورها است
کاشان نیوز-مهدی سعیدی: «ادبیات داستانی جنگ در ایران»، نوشته مهدی سعیدی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی و دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان روی پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها نشست.
نویسنده کاشانی کتاب در معرفی آن نوشته است: تحولات سیاسی و اجتماعی، سبب تغییر در سبکهای ادبی و هنری میشود. پدیده جنگ نیز عامل حرکت، تحوّل، تغییر و زایش در فرهنگ، زبان، سنت و باورها است و در ساختِ ذهنیتِ نویسندگان و هنرمندان اثرگذار است. در سال ۱۳۵۹ با شروع جنگ، به مسئله جنگ در ادبیات داستانی توجه شد و پرداختن به آن و تبعاتِ اجتماعی، انسانی، سیاسی و اقتصادی-اش راه‌های نوینی را پیش پای نویسندگان قرار داد و جنگ که بخشی از تاریخ معاصر ایران است، در ادبیات جلوه ویژه‌ای یافت. چِرایی نوشتن از جنگ، موجب چگونگی نوشتن درباره آن شد و بنا بر نگاهی که نویسندگان به مسئله و موضوع و پیامدهای آن داشتند، جریانها و رویکردهای متفاوتی در داستان‌نویسی جنگ پدید آمد. مسئله اصلی کتابِ ادبیات داستانی جنگ در ایران، توصیف، تحلیل و نقد ادبیات داستانی جنگ و ترسیم رویکردها و به دست دادن جریانهای عمده ادبیاتِ داستانیِ جنگ است.
در فصل نخست کتاب، تعریف جنگ و نیز ادبیات جنگ را میخوانیم و با استدلالهای نویسنده درباره چرایی انتخاب اصطلاح «ادبیات جنگ» آشنا می‌شویم. در بخشی از این فصل آمده:
«درباره آثار داستانیای که درباره جنگ پدید می‌آید، عناوین و تعابیرِ متفاوتی به کار می‌رود؛ ازجمله: ادبیاتِ جنگ، ادبیاتِ پایداری، ادبیاتِ مقاومت و ادبیاتِ دفاع مقدس. هرکدام از این عناوین را می‌توان به بخش‌هایی از داستان‌هایی که درباره جنگ پدید آمده اطلاق کرد. در تحلیل‌های علمی این پدیده (ادبیات داستانی با موضوع جنگ)، موضوع بحث، جنگ است. هرچند هر جنگی یک مهاجم دارد و یک مدافع. به‌عبارت‌دیگر، جنگ از زاویه دید هرکدام از طرفین به گونه‌های متفاوت تعبیر و تفسیر میشود و بدون شک مدافع، حق دارد از دفاع، پایداری و مقاومت و نیز تحمیل جنگ سخن بگوید؛ زیرا درهرحال، اوست که آسیب‌دیده. روال تاریخی جنگ هشت‌ساله ما نیز نشان داد، ایرانیان در این سال‌ها در حال دفاع بوده‌اند. بخش اعظمی از این ادبیات نیز ضمن اینکه در خدمت دفاع بوده است، با خلق تصاویر اصیل دینی (به‌ویژه آموزه‌های مذهبیِ شیعی) مدعی اثبات حقانیتِ ماهیت و هویت انقلاب اسلامی است. بااین‌همه، ادبیاتی که در چنین وضعیتی پدید آمده، چه ستایشگر دفاع یا جنگ باشد یا مذمت کننده آن‌ها؛ چه ادبیات مهاجم باشد یا ادبیات مدافع، در کلیت خود ادبیات جنگ نامیده میشود. ادبیاتِ جنگ یک اصطلاح (term) پذیرفته‌شده در تقسیم‌بندی‌های انواع (genre) ادبی است. بنابراین، آنچه در حوزه انواع ادبی در موضوع جنگ نوشته میشود، ادبیات جنگ است و نوع نگاه‌های متفاوت، جریانها و رویکردهای متفاوت را پدید می‌آورد. در ایران، گاه نوع نگاه به جنگ و استفاده از تعابیری چون «ادبیاتِ مقاومت، ادبیاتِ پایداری یا ادبیاتِ دفاع مقدس» سبب شده است به‌جای ادبیات جنگ، جنبه‌هایی از آن (مقاومت، دفاع و پایداری) ملاک تعریف قرار گیرد و منتقدان به‌جای تعریف ادبیات جنگ در پی تعریف ادبیاتِ مقاومت باشند. قطعاً برخی از آثار در همین باره پدید آمده؛ امّا باید دید آیا این تعریف و نامگذاری می‌تواند همه آثار را در بر بگیرد یا نه؟»
در فصل دوم و سوم نیز به ترتیب زمان انتشار، سی رمان و مجموعه داستان (که برخی هم‌زمان با جنگ و بعضی پس‌ازآن منتشرشده‌اند) تحلیل‌شده است. نویسنده در این دو فصل، نوع نگاه نویسندگان به مسئله و موضوع جنگ را بررسی کرده است. رویکرد نویسنده در این تحلیلها هم جریان شناسی ادبی است و هم تحلیل روایی. در مقدمه تحلیل هر رمان یا داستان ویژگیها و جایگاه آن در ادبیات جنگ آمده است.
در فصل چهارم بر اساس نقد و تحلیل‌های دو فصل پیش، رویکردهای عمده ادبیات داستانی جنگ ترسیم‌شده است. فصل چهارم به‌گونه‌ای نمایی از کل کتاب است و در شمایلی توصیفی – تحلیلی به نگاهها و جریانهای گوناگون داستان‌نویسی جنگ پرداخته و چهار رویکرد مهم در داستان‌نویسی جنگ را معرفی کرده است:
۱٫ رویکرد نخست: داستانهای ارزش محور
۲٫ رویکرد دوم: داستانهای جامعه‌محور
۳٫ رویکرد سوم: داستانهای انتقاد محور
۴٫ رویکرد چهارم: داستانهای انسانمحور
در این فصل، به چگونگی برآمدن و رشد و نمو هرکدام از این رویکردها پرداخته‌شده و در کنار برشمردن ویژگیهای هر رویکرد، داستان‌نویسی جنگ در این چهار رویکرد تحلیل‌شده است. مبنای ترسیم این رویکردها، نوع نگاه نویسنده به موضوع جنگ، درون‌مایه و چگونگی بیان آن، نوع شخصیتپردازی و پیوند آن با درون‌مایه است. بنابراین، در اینجا متن اهمیت دارد نه نویسنده. ممکن است آثار متعدد یک نویسنده در رویکردهای متفاوت قرار گیرد. همچنین در قرار گرفتن یک اثر در رویکردی خاص، مسئله بسامد برخی ویژگیها مهم است، هرچند بازهم ممکن است بتوان آثاری را نشان داد که به بیش از یک رویکرد توجه کرده‌اند. در کنار آثاری که اختصاصاً در این کتاب بدان‌ها پرداخته‌شده، آثار دیگری نیز مطالعه شده‌اند و در مثال‌های هر رویکرد از آن‌ها یاد میشود.
ادبیات داستانی جنگ در ایران را انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در ۳۹۲ صفحه و باقیمت ۲۴۰۰۰ تومان منتشر کرده است
«ادبیات داستانی جنگ در ایران»، نوشته مهدی سعیدی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی و دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان روی پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها نشست.
دیدگاه شما