چرادر کاشان خیابانی و میدانی به نام ارباب «تفضلی» نیست

نامش «حسن» بود و در ۱۲۷۰ هجری شمسی دیده به جهان گشود. پدرش تاجر بود و خودش نیز تا دهه چهارم عمرش به تجارت فرش پرداخت. شاید کرامت و بزرگواری را از هم نامش کریم اهلبیت امام مجتبی (ع) به ارث برده بود که در طول حیات ۹۰ ساله‌اش کریمانه خدمات شایانی نه تنها به کاشان که به ایران کرد.
از فعالیت‌های فرهنگی چون مرمت مزار «محتشم کاشانی» و چاپ کتیبه‌های اشعار وی در تیراژ بالا و ارسال به تمامی نقاط کشور، تا خدمات عام‌المنفعه مثل کمک به مساجد و حسینیه‌ها و هیئات مذهبی، دست‌گیری از مستمندان و ایتام، ساخت مرکز رادیولوژی و «CCU» برای مردم کاشان و یا بنیان‌گذاری نهادهای غیردولتی و مردم‌نهاد، مثل اتاق‌بازرگانی کاشان در سال ۱۳۳۴ و یا کمک‌هایش به نهادهای نوپای انقلابی مثل بنیاد شهید و صد‌ها کار و فعالیتی که هنوز بنده و شاید خانواده‌اش هم از آن خبری نداریم. اما بزرگ‌ترین کارش که او را شهره عام و خاص کرد، بنیان‌گذاری کارخانجات ریسندگی و بافندگی کاشان در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی بود، که بعد‌ها در فازهای بعدی کارخانه‌های شماره ۲ و شماره ۳ آن‌را نیز بنیان گذاشت و چنین بود که وی را «پدر نساجی ایران» لقب دادند. اما مردم شهر، او را به نام «ارباب» و بعد‌ها «حاجی ارباب» می‌شناختند.
فکر کنم توانستید حدس بزنید که‌را می‌گویم. «حاج حسن تفضلی» یا بقول مردم کاشان «ارباب تفضلی» نام‌آشنای مردم این دیار است که هر شنونده‌ای- حتی آنانی که وی را ندیده‌اند و سن‌شان به زمان حیات وی قد نمی‌دهد- جز تعریف خوبی‌های مکرر و تمجید‌های اقشار مختلف مردم چیز دیگری نشنیده‌اند. میزان محبوبیت‌ش را می‌توان از جمعیت عظیمی که برای مشایعت پیکرش در آبان ۱۳۶۶ از میدان پانزده خرداد تا مزار «دشت‌افروز» آمده بودند، بخوبی مشاهده کرد.
* * *
بنابر مسئولیتم، مدتی پیش به همراه همکارانم مشغول بازدید از برخی شرکت‌های شهرک صنعتی «سلیمان صباحی» شهرستان آران و بیدگل بودیم. به نکتهٔ جالبی برخورد کردم. نکته‌ای که هر کاشانی را به فکر وا می‌داشت و ضمن خرسندی بابت این حرکت ماندگار، آهی نیز از دل می‌کشید که چرا در کاشان چنین نباید باشد. یکی از میادین اصلی شهرک صنعتی «سلیمان صباحی» شهرستان آران و بیدگل که قطب صنعت نساجی و فرش کشور محسوب می‌شود، و در ورودی آران و بیدگل (از جاده قدیم) واقع است به نام مرحوم ارباب «حسن تفضلی» که از مفاخر بزرگ صنعت ایران و یکی از بنیانگذاران صنعت نساجی در کشور نام‌گذاری شده بود. (+)
درست است که مرحوم ارباب «تفضلی» با ترکیب اندیشه و همت، توانست زمینه پیشرفت صنعتی این منطقه و اشتغال‌زایی برای هزاران نفر از مردم کویری کاشان و آران و بیدگل را فراهم کند و خدمات ارزشمندی به اقتصاد این دو شهرستان نماید، اما بیش و پیش از آنکه خدمتی به مردم شهرستان آران و بیدگل انجام داده باشد به شهر و دیار خود کاشان خدمات فراموش نشدنی انجام داده است.
به واسطه دوستی نزدیک مرحوم ارباب با پدر بزرگم او را از نزدیک دیده بودم. اصلا منش و روش اربابی را نمی‌توانستی در او بیابی. ساده و صمیمی بود و در عین حال قابل احترام و با دیسیپلین مدیریتی.
نمی‌دانم چه چیز مانع آن شده است که تاکنون اسم ایشان بر خیابان و میدانی (و یا حتی کوچه بن‌بستی!) در کاشان مزین نشده است. ولی در عوض به سبب حضور در شورای اسلامی شهر، اسم برادر و یا فک و فامیلمان را بر خیابان و معابر شهر می‌گذاریم!
این گلایه را من نباید بگویم، آن چند هزار کارگری که سر سفره کریمانه ارباب «تفضلی» نشسته بودند و مدیریتش را دیده بودند باید مدعی شوند. مردم شهر که خدماتش به کاشان را دیده‌اند و به واسطه فعالیت کارخانجات ریسندگی و بافندگی تا همین چند سال پیش رونق اقتصادی در شهر را حس کرده‌اند باید مدعی شوند و اصلا مسئولین «بومی» که منزلت کاشان و نساجی‌اش را دیده بودند باید پیگیر شوند که چرا تا کنون چنین نشده است؟
گرچه زمانه در زمان حیاتش آنطور که باید و شاید رفتاری در خور شان و مقام آن زنده‌یاد نکرد، و یک عمر تلاش او را به درستی پاس نداشت، اما بر مسئولین اجرایی و مقامات شهرستان است که حالا که یادمان و مراسم نکوداشتی در خور شأن ایشان برگزار نمی‌شود، حداقل به شکرانهٔ اینکه نام کاشان هنوز بر تارک صنعت نساجی ایران می‌درخشد، ناسپاسی‌ها را کنار بگذاریم و در راستای تجلیل و تقدیر از مقام ایشان قدمی برداریم.
اقدام اخیر سرکار حاجیه خانم «زیبا تفضلی» در زمینه احداث ساختمان دانشکده نساجی و هنر دانشگاه کاشان و زنده کردن دوباره نام «ارباب تفضلی» می‌تواند تلنگری باشد برای مسئولین شهرمان که در بزرگداشت مقام کسی که به «اسم» ارباب بود و نه به «رسم» اقدام موثری انجام دهند.
«صادق صدق‌گو»

دو خاطره از ارباب تفضلی
قبل از تأسیس دانشگاه علوم پزشکی کاشان، جلسه‌ای در دفتر کار حاج آقا «تفضلی» تشکیل شد، که پیشنهاد کننده تأسیس دانشکده آقای دکتر «محمد زارع جوشقانی» (آن موقع مدیر کل بهداری استان زنجان بودند) با جمعی از پزشکان دکتر «نعمت‌اله مدیحی» دکتر «حسین غزنوی» دکتر «محمود فیلسوفی» دکتر «حسن الماسی» و تعداد دیگری از اطباء کاشان. قبل از طرح مسأله آقای «تفضلی» گفتند: «اکنون که با شما صحبت می‌کنم مبلغ چهارصد و پنجاه میلیون تومان پول در بانک داریم و می‌خواهیم کارخانه (ماشین‌آلات) از خارج خریداری کنیم و نیاز به ارز داریم و دولت زمان جنگ است ارز ندارد و من غصّه بیکاره‌ها را می‌خورم.» و شروع به گریه کردند که خودم دیدم بلند شدند و از قفسه کنار دستشان دستمال کاغذی برداشتند و اشک‌های خود را پاک کردند! این بود تفکر مردی که در اوایل جنگ به فکر خانواده‌های بیکار بودند. رحمت خدا به روح آن مرد بزرگ.
خاطره دوم؛ نیاز بود ۲۰ میلیون تومان مقدمتاً برای ایجاد دانشکده علوم پزشکی هزینه کنیم. خدمت مرحوم آیت‌الله «یثربی» رفتیم و از ایشان خواستیم که از آقای «تفضلی» استمداد کنند. در جلسه‌ای مرحوم آیت‌الله «یثربی» به آقای ارباب «تفضلی» گفتند: «آقای ارباب خدا در قرآن می‌فرماید ما عندکم ینفد و ما عند‌اله باق (آیه ۹۶ سوره نحل) هر چه نزد شماست فانی است و هر چه برای خدا بفرستید باقی می‌ماند. ۲۰ میلیون برای ایجاد دانشکده پزشکی لازم است و هر چه پزشک تربیت شوند و هر چه مریض درمان شوند تا قیامت ثواب آن به شما خواهد رسید. آقای ارباب «تفضلی» دست‌های خود را به علامت موافقت بالای چشمشان گرفتند و با کمک ایشان کار‌ها پیش رفت تا به بودجه دولتی وصل گردید.
خاطرات از «رضا محلوجی»
منبع:کی‌آشیان