1. علي محزون: باغ فين كاشان تنها يك نمونه زيباي باغ ايراني نيست، بخشي از شهرت اين باغ با مفهومي به نام مرگ پيوند خورده است.

پيوندي كه باعث شهره شدن اين باغ چند صد ساله شده است همان قتل معروف تاريخ ايران است. قتلي كه در حمام اين باغ اتفاق افتاد و ناصرالدين‌شاه، (در سال ۱۸۵۲ ميلادي) صدراعظم خود يعني اميركبير را در آن به قتل رساند.
شايد از همان روزها بود كه درختان آرام آرام خشك شدند و اين روزها «باغ» چندان نام مناسبي براي جمع اين درختان نيست. آيين جشن گراميداشت ثبت جهاني اين باغ كه در هفته گذشته برگزار شد براي دوستداران هنر و ميراث ايراني باعث خوشنودي بود نه از آن جهت كه براي اين باغ نمونه سرور و خوشحالي باشد بلكه شايد مسئولان به بهانه اين گراميداشت نظري به باغ بيندازند و جلوي تخريب سريع آن را بگيرند.

درختان سوگوار باغ، حمام معروف و نم كشيده آن شايسته مردماني نيست كه به بازديد تاريخ پا به اين باغ حالا جهاني شده مي‌گذارند.

2. ابوالفضل شاهي:احتمالا باغ فين تا چند سال ديگر دو دروغ در دو كلمه خواهد بود اولين دروغ و كم اهميت‌تر كلمه دوم يعني فين است زيرا اين باغ در تمام ماخذ قديمي به باغ شاه معروف است و تا چند دهه پيش در هيچ سند و مكتوبي جايي به اسم باغ فين پيدا نبود. اين باغ، كاخ شاهان متعدد از در طول چند قرن بوده است كه پرشتاب و در پي هم در عبور از طول تاريخ و عرض ايران چند روزي در آن اتراق مي‌كردند و هر شاهي نقشي و يا بنايي و يا درختي در آن كاشته است. دروغ دوم و مهم‌تر كلمه اول يعني باغ است كه ديگر نيست. زيرا كه تا امروز بيشتر از نيمي از سروهاي آزاد باغ به رحمت خدا رفته‌اند و باقي مانده هم در فراق دوستان چند صدساله و تازه در گذشته‌شان در حال مردن‌اند.

سرو آزاد سروي است كه شاخه‌‌هايش راست باشد. سروي كه راست رود و آن را به اين اعتبار آزاد گفته‌اند كه از قيد كجي و ناراستي و پيوستن به شاخه ديگر فارغ است و بعضي گويند هر درختي كه ميوه ندهد آن را آزاد خوانند، چون سرو ميوه ندهد آن را آزاد خوانند و جمعي گفته‌اند هر درختي را كمالي و زوالي هست چنان‌كه گاهي پربرگ و تازه است و گاهي پژمرده و بي‌برگ و سرو را هيچ يك از آنها نيست و همه وقت سبز و تازه است.

منبع: جام جم آنلاین