کاشان نیوز – مطهره حاجی‌زاده: هفته گذشته در پی کاوش در شهر زیرزمینی سفیدشهر، خبر پیدا شدن سفال‌های مختلف از جمله زرین فام و سکه اشکانی منتشر شد. خبرهایی که در کانال‌های تلگرامی سفیدشهر و آران بیدگل انتشار یافت که انتشار این اخبار در حین انجام کاوش‌ها کاری غیر حرفه‌ای است و امکان حضور حفارهای غیرمجاز را فراهم می‌کند. کاشان نیوز پس از انتشار شایعات خارج شدن عتیقه از شهرزیرزمینی سفیدشهر، پس از حضور نیروی انتظامی و گشت شبانه در این منطقه برای آگاه‌سازی مردم منطقه با دکتر مجید منتظر ظهوری، سرپرست کاوش باستانشناسی سفیدشهر و عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان درباره این یافته‌ها صحبت کرده است که در زیر می‌خوانید.

درباره سفال‌های یافته شده از سفیدشهر که تصویر آن در کانال‌های تلگرامی منتشر شده بود، چه سفال‌هایی بود و چه قدمتی دارند؟

در امتداد شهر زیرزمینی سفیدشهر در بعضی لایه ها سفال‌های قرن پنج تا هفت هجری یافت شد که متعلق به دوره ایلخانی و خوارزمشاهی بود. یک قطعه کاشی زرین فام به دست آمد و سفال‌های قلم مشکی و نقاشی زیر لعاب که ایلخانی است. البته همه فقط از یک قسمت دستکند در عمق پنج متری درآمد.

درباره آن کاشی زرین فام توضیح می‌دهید که برای چه قسمتی از شهر زیرزمینی بوده است؟

تنها یک قطعه است، شاخصه‌هایی دارد که مشخص می‌کند متعلق به دوره خوارزمشاهی و ایلخانی و از کاشی زرین فام کاشان است. داخل فضای دستکند بود، یک قطعه زرین فام همراه یه تعدادی سفال  قلم مشکی و لبه چکشی دوره ایلخانی پیدا شده، احتمالا برای فضای دستکند باشد.

اما کارشناسان می‌گویند این کاشی‌های زرین فام عمومأ در محراب به کار برده می‌شود و در فضای دستکندها، محراب و مسجدی نداریم که تزیینات زرین فام داشته باشد، پس برای چه بنایی بوده؟

بله، درست است. کاشی احتمال دارد از بیرون به داخل فضای دستکند آورده شده باشد. ولی سفال‌های ایلخانی یافت شده از ظروف مصرفی مردم بود. کاشی زرین فام اصولا در بنا استفاده می‌شود و در فضاهای زیرزمینی کمتر احتمال دارد پیدا شود.
در شهر زیرزمینی خمین هم که من کاوش کردم، زرین فام داشتیم. چون این زرین‌فام‌ها کاشی‌های ارزشمندی بودند، ممکن است نسل‌های بعد نگهداری کرده باشند و اینجا گذاشته باشند. چون این کاشی زرین فام سفیدشهر متعلق به یک بنای معماری است و فقط یک قطعه است. اما چون همراه با کاشی ایلخانی پیدا شده، باید بیشتر بررسی کنیم و در گزارش ارائه دهیم.

درباره سکه اشکانی که در خبرها آمد بگویید، در کجا پیدا شده؟

سکه هیچ ربطی به شهرزیرزمینی و فضای دستکند ندارد. این سکه را روز جمعه که برادر آقای ساداتی نژاد همراه اهالی آمده بودند، آوردند. تعدادی از محلی‌ها اشیایی که در خانه داشتند را آورده بودند تا اطلاعات بیشتری از فضاهای سفیدشهر کسب کنیم. آقای دانشوری این سکه را از اراضی کشاورزی ملک آباد پیدا کرده بود. هیچ ربطی به کاوش ما ندارد. من به آقای نجارزاده حراست میراث فرهنگی آران بیدگل هم گفتم این سکه ربطی به کاوش ما ندارد. به نظر من متعلق به دوره اشکانی است ولی در روی زمین، در ملک آباد پیدا شده است و منشأ اصلی آن مشخص نیست.

کاوش در سفیدشهر چقدر انجام شده؟

قسمتی در امتداد کاوش خانم ساروخانی است. بعضی مردم چاه زدند و مسیر را خراب کردند، مسیر در گودبرداری خیابان ۲۲ بهمن هم تخریب شده است. ما تا قسمتی جلو رفتیم و وقتی دیدیم این قسمت خطرآفرین است و فعلا امکان سنجی می‌کنیم و کاوش را محدود کردیم. این منطقه شمالی هم به زمین نزدیک شده، هم خطرساز است بخاطر چاه‌هایی که کنده شده، فعلا دست نگه داشتیم. قسمت دیگر یک مسیر چهار پنج متری است که کاوش کردیم، کاملا فضایی متفاوت است. فضای چهار پنج متری با طاقچه های کوچک.

این دو فضا بهم متصل هستند؟

مسیر دستکند زیر زمینی و آن فضا دارد باز می‌شود تا کاملا دو فضا متصل شوند. البته باز هم تخریب‌هایی شده و امکان سنجی می‌کنیم، که چقدر جلو رویم. ولی فعلا مطمئن نیستیم مسیر چطور باشد. امکان سنجی  و مطالعه ژئو فیزیک می‌کنیم تا در بیرون از فصای چهارتاقی بتوانیم خط دیگری پیدا کنیم.

پژوهشکده میراث فرهنگی و میراث استان اصفهان می‌گویند از کاوش قبلی گزارشی داده نشده و دفاعی صورت نگرفته، پس چطور مجوز کاوش فصل دوم داده شده است؟

من هنوز فرصت نکردم با خانم ساروخانی صحبت کنم، اما از طریق پژوهشکده سوال کردم گفتند برای کاوش خانم ساروخانی گزارشی داده نشده و شنیدم ایشان پیش آقای طالبیان رفتند و گفتند طبق بررسی ایشان اینجا معماری گسترده‌ای ندارد. ما سعی می‌کنیم گزارشی از کل فضایی که موجود است به پژوهشکده بدهیم.

پس کاوش شما فصل اول کاوش‌ها حساب می‌شود؟ چون قبلا خانم ساروخانی هم گفته بودند فقط خاکبرداری داشتند و کاوش باستانشناسی نبوده است که گزارش داشته باشد.

به لحاظ اینکه گزارشی داده نشده، بله و می‌توان گفت از نظر روند کار باستانشناسی طی نشده است. گزارش ما می‌تواند گزارش تکمیلی از فصل اول و دوم باشد. ما سعی می‌کنیم زحمت خانم ساروخانی را هم جمع آوری کنیم و تا بتوانیم یک گزارش تکمیلی تحویل پژوهشکده بدهیم.

به نظر شما فضای دستکند سفیدشهر از نظر وسعت مثل نوش‌آباد خواهد بود؟

من الان دست به عصا می‌توانم صحبت کنم. نمی‌توانم صد در صد و با قطعیت صحبت کنم، چون ما با شهری مثل نوش آباد طرفیم. ولی شواهد و گفته‌های محلی نشان می‌دهد که فضای گسترده زیر سطح شهر وجود دارد. من امکان سنجی کردم ولی هزینه کاوش در فضاهای گسترده بالاست. این فضاها چندین سطح غیر متقارن است. نوش آباد هم هنوز پس از ده سال به طور کامل کاوش نشده است و شاید چند صد سال کاوش آن طول بکشد. سفیدشهر در اول مسیر راه است و یک صدم نوش آباد هم کاوش نشده است. اینجا شهرداری به ما بودجه محدود چهل میلیونی داده‌اند و خواه ناخواه با این بودجه زمان بیشتری لازم است. بلاخره کمک‌های شهرداری و مردم و آقای ساداتی نژاد بوده تا اینجا رسیدیم. دکتر ساداتی نژاد چون زادگاهش اینجاست می‌خواهند ممر درآمدی برای مردم شهر پیدا شود و این بندگان خدا که شهرشان رونقی ندارد هم وارد ادبیات گردشگری شوند و بتوانند جاذبه‌های گردشگری داشته باشند و مردم را از رخوت و تنگنایی که قرار دارند بیرون بکشند.

ما تلاش می‌کنیم فضایی که در ادبیات شفاهی مردم و فضای گسترده ای است، را پیدا کنیم. مشکل این است روند تخریب در سفیدشهر بسیار بالاست و نسبت به نوش آباد خیلی تخریب زیاد است، خیابان‌کشی‌ها و تخریب مردم از سر ناآگاهی باعث شده فضاها پر شوند. امیدواریم بتوانیم به آن فضا دست پیدا کنیم.

دستگاه حفره یاب و علم ژئوفیزیک چقدر توانسته به شما کمک کند؟

چون ما روند تخریب در فضاها داریم٬ ژئوفیزیک هم خطا دارد. چون فضاهای دستکند در سرداب خانه‌های اخیر هم وجود دارد، اختلال در داده دستگاه ایجاد می‌شود. دستگاه بین فضاهای زیرزمینی دستکند و بین فضاهای سرداب خانه‌ها تفاوتی قائل نمی‌شود. ما با چندین مسآله گمراه کننده مبارزه می‌کنیم تا بتوانیم به نتیجه مطلوب برسیم. من امیدوارم و نگاهم روشن است بتوانیم به آن معماری زیرزمینی برسیم.

من چند شاهد نسبی هم پیدا کردم تا بتوان به فضاها دست پیدا کرد، ولی چون هزینه ها بالاست درحال امکان سنجی هستیم. هم در فضای دستکند کار می‌کنیم هم مرمت فضاهای روی دستکند را همزمان کار می‌کنیم. امیدواریم خواهرخوانده نوش آباد را پیدا کنیم تا در ادبیات باستانشناسی ایران بدرخشند.

سفیدشهر از نظر قدمت با نوش آباد چطور رقابت می‌کند؟

من نمی‌خواهم بگویم قدمت بیشتری دارد، اما به قولی جدیدتر هم نمی‌تواند باشد. هم به لحاظ سبک ساختاری، هم به لحاظ قدمت دو منطقه با نزدیکی جغرافیایی می‌توانند همزمان باشند. حتی شاید بتوان گفت معمارهای دو شهر یک تیم بوده‌اند. ما دنبال رقابت نیستیم. این مردم همه یکدل و یکدست هستند و می‌خواهند جلوی تخریب گرفته شود و میراثشان را حفظ کنند. این بازیگوشی‌ها جز کدورت چیزی ندارد. به اعتقاد من منطقه یک منطقه است و فرهنگ مشترک، اصولا همزمان هستند. رخدادها نزدیک بهم هستند. دستکندهای خمین مثلا که کاوش داشتم کاملا متفاوت با اینجا است، چون منطقه و فرهنگ متفاوتی بوده است. همه این منطقه تحت عنوان کاشان شناخته می‌شود.

کاوش شما تا کی ادامه دارد؟

۴۵ روز کاری اگر دوباره تمدید نشود.

ممنونم از شما و دکتر ساداتی‌نژاد که کمک به احیای میراث می‌کنند.

من آقای ساداتی نژاد را مرد خوش فکری برای کاشان میدانم، ایشان اصلا منطقه محور نیستند. گفتند هرکاری برای منطقه‌های دیگر کردید، برای اینجا هم بکنید، اصلا کار ویژه و رسانه‌ای نمی‌خواهیم باشد. گفتند حتی برای چیزهای دیگر سفیدشهر، غیر از شهر زیرزمینی هم کار کنید. چون این چیزها در نوش آباد جا افتاده است که بتوانیم در بخش دیگری از گردشگری هم کار کنیم و دید رقابت نباشد، و از تخریب جلوگیری شود. ولی دید منطقه‌ای است و نقطه‌ای نیست. ایشان خودشان را بیشتر فرزند کاشان می‌دانند تا فرزند سفیدشهر باشند. ایشان تلاش می‌کنند میراث اینجا از لوای اصفهان بیرون آید و مستقل باشد. ایشان از معدود شخصیت سیاسی هستند که دید میراثی دارند.