کاشان نیوز: از جمله 6 شهر ایران که بعلت ویژه‌گی خاص فرهنگی و تاریخی آنها طرح ویژه برایشان تصویب شده است نوش آباد است، دیگر این شهرها بشرویه در خراسان جنوبی ،شوشتر، بیستون کرمانشاه و نراق و باغشهر نیاسر است این مسئله از آن جهت مهم است که در محدوده فرهنگی کاشان سه طرح ویژه از شش طرح ملی قرار گرفته است. در این گفتگو با مهندس ناصر مشهدی زاده دهاقانی به نوش آباد پرداخته شده است، شهر نوش اباد از توابع شهرستان آران و بيدگل و از جمله مراكز تاريخي و باستاني منطقه كاشان است. در ابتدا خاطر نشان می نماید که این مصاحبه در وبلاگ های «همبودگاه نوش‌آباد» و «انوشه»  باعنوان «طرح ویژه نوش آباد گامی به سوی توسعه پایدار» بطور همزمان منتشر شده است.

مهندس ناصر مشهدی زاده دهاقانی مدير‌عامل شركت مهندسين وكارشناس‌ارشد شهرسازي است که تا کنون مدیریت، برنامه‌ريزي و طراحي بيشتر از 400 پروژه در زمينه‌هاي شهرسازي معماري، ميراث فرهنگي، گردشگري، بافت‌هاي فرسوده تاريخي، توانمند‌سازي سكونتگاه‌هاي غير‌رسمي، طراحي شهري و . . . را در سطح كشور انجام داده است. همچنین ایشان پايه‌گذار شهرسازي مشاركتي در ايران وپژوهش در زمينه شهرسازي ارزش‌گرا است. وی اولین طرح ويژه براي شهرهاي كوچك را با هويت تاريخي و فرهنگي و طبيعي در ايران انجام داد.
پس از نیاسر تهیه طرح جامع شهر نوش آباد را با نگاه شهرسازی ارزش گرا تهیه نمود. گفتگوی ما که در شهرداری نوش آباد و خانه احسان در کاشان با همکاری آقای محمود ساطع انجام گرفت پیرامون این طرح ها می باشد.

ابتدا در مورد شكل گيري طرح ويژه براي نوش‌آباد توضيح دهيد؟
پس از اولين طرح ويژه در شهرتاريخي و سرسبز نياسر، شوراي عالي معماري و شهرسازي ايران تصويب كرد كه براي 5 شهر ديگر كشور طرح ويژه تهيه شود. اين شهرها عبارتند از: نوش‌آباد در استان اصفهان، نراق در استان مركزي، شوشتر در استان خوزستان، بشرويه در استان خراسان جنوبي و بيستون در استان كرمانشاه.
علت انتخاب شهر نوش‌آباد به خاطر وجود شاخص‌هاي برجسته و وجود آثار با ارزش فرهنگي و تاريخي و شهر زيرزميني اويي، ميراث معنوي آيين غني و ميراث طبيعي‌گران‌قدر بود كه در اين شهر و پيرامون آن وجود داشت. به عبارت ديگر سه بخش ميراث فرهنگي شامل: “ميراث معنوي، ميراث طبيعي و ميراث تاريخي” به طور خيلي غني در شهر نوش‌آباد وجود دارد و مجموع  اين‌ها شامل حدود 80  اثر تاريخي و چندين آيين مذهبي متنوع و پر محتوا و طبيعت بكر كوير و جنگل‌هاي پيرامون شهر همه دست به دست هم داد تا نوش‌آباد را به عنوان 5 شهر تاريخي برجسته كشور انتخاب كنند.
شهر زير زميني اويي امتياز ويژه‌ا‌ي براي نوش‌آباد در بر‌داشت.14 اثر تاريخي در اين شهر ثبت آثار ملي رسيده بود كه 60 اثر تاريخي هم در مطالعات طرح‌جامع شناسايي و عرضه شد. بنابراين نوش‌آباد اهميتي ويژه يافت.

پس طرح جامع نوش‌آباد چيست؟
قبل ا‌ز تهيه طرح‌ويژه نوش‌آباد تهيه طرح‌جامع براي شهر نوش‌آباد ‌و اعتبار آن تصويب شده‌بود. البته چون طرح‌ويژه هنوز ابلاغ نشده‌بود و هنوز هم ابلاغ نشده‌است ما اصرار داشتيم كه نگاه ويژه به شهر نوش‌آباد داشته‌باشيم و سعي كرديم طرح‌جامع را در مسيري قرار بدهيم كه وقتي در آينده طرح‌ويژه تهيه شود با چالشي روبرو نشود. به همين دليل دو رويكرد را در دستور كار قرار داديم: يكي رويكرد شهرسازي مشاركتي كه طبق اين رويكرد طرح جامع شهر به وسيله مردم، صاحب نظران شهر، معتمدين شهر، اعضاي شوراي اسلامي شهر، شهردار، مجموعه شهردار و آنهايي كه تأثير گذارند طراحي مي‌شود.
دوم رويكرد شهرسازي ارزشي‌گرا است كه طبق آن به همه ارزش‌هاي موجود شهر احترام گذاشته مي‌شود. يعني كوچكترين ارزش‌هاي انساني، طبيعي، تاريخي، معنوي، اقتصادي، اجتماعي، جغرافيايي، محيطي و كالبدي اهميت مي‌يابد، برجسته مي‌شود و در طرح تبلور مي‌يابد.همين‌طور كوچك‌ترين جزء ميراث فرهنگي و كوچك‌ترين آداب و رسوم و آيين‌ها، كوچك‌ترين نقطه نظرات شهروندان جزء‌ ارزش‌هاي شهر محسوب مي‌شود اين ارزش‌ها پاس داشته‌شود و سعي شود كه به آنها احترام گذاشته‌شود، ماندگار شود، تداوم يابد و ارتقا و تعالي پيدا كند.
طرح جامع با اين رويكرد تهيه شد. اين طرح روز دوشنبه 15/8/1391 به تصويب شوراي عالي معماري و شهرسازي ايران رسيد.
تصويب اين طرح با حضور وزير محترم راه و شهرسازي و معاونين، نمايندگان وزارتخانه‌ها و شهردار و رييس شوراي اسلامي شهر نوش آباد و برخي از مديران و كارشناسان برجسته كشور، بستري شد براي اين كه طرح ويژه نوش‌آباد تهيه شود.

آيا براي اين پنج شهر به تصويب رسيده و يا فقط براي نوش‌آباد ؟
طرح‌ويژه شهر نراق به تصويب رسيده و در حال اجراست. طرح‌ويژه شهر بشرويه در حال تهيه است. فكر مي‌كنم طرح ويژه شهر بيستون در حال تهيه است. باخبر شدم كه اعتبار طرح ويژه شهر شوشتر هم تصويب شده است. طرح‌ويژه نوش‌آباد شروع نشده است و از همه عقب‌تر است.

چرا و به چه دليل طرح ويژه نوش‌آباد اجرا نشده است؟
جواب اين سئوال را بايد در سطوح بالاتر جستجو كرد. از مسئولين بالا دست بايد پرسيد ولي ما وظيفه خودمان را انجام داديم وآن عبارت بود از اين كه بستر تهيه و موفقيت طرح‌ويژه را با رويكرد شهرسازي‌ ارزش‌گرا در طرح‌جامع نوش‌آباد آماده كنيم.
طرح‌جامع نوش‌آباد در مقياس طرح، تفصيلي‌آماده شده است. همه جا مرسوم است ابتدا طرح جامع‌شهر تهيه مي‌شود و بعد طرح‌تفصيلي و بعد طراحي شهري انجام مي‌شود كه اين در قالب طرح ويژه تهيه مي‌شود. ما زماني كه طرح جامع را تهيه مي‌كرديم در درون آن طرح تفصيلي را انجام داديم. به اين ترتيب شهر نوش‌آباد 2 سال جلوتر است. ما همه اين‌ها را بدون تشريفات‌ و چشم داشتي انجام داديم، تا كار مردم راه بيفتد‌ و شهرداري دنبال تأمين بودجه براي تهيه طرح و ساير گرفتاري‌هاي آن نباشد.

طرح‌ويژه شهري چگونه است؟
طرح‌ويژه طرحي است كه نگاه سه بعدي به شهر دارد. به ارزش‌هاي طبيعي‌ و تاريخي و معنوي توجه مي‌كند و احترام مي‌گذارند. مردم را به مشاركت مي‌طلبد.شهر با توجه به اين امور طراحي‌ مي‌شود و بعد ازآن اجرا مي‌گردد. اين طرحي است كه به همه فضاهاي بي روح، خراب، فضاهاي بي‌مصرف، فضاهاي بدون‌كاربري، فضاهاي باز بدون تكليف توجه مي‌كند.در مرحله بعد كف و بدنه محورها و فضاهاي مهم طراحي مي‌شود.
فضاهاي شهري، فضاهاي گفتگو و تجمع و تعامل مردم پيش‌بيني و طراحي مي شود. و در يك جمله به هويت شهر توجه مي‌شود، مزيت‌ها شناخته مي‌شود، بر مبناي آن نقش شهر تعريف مي‌شود و چگونگي استفاده از ظرفيت‌ها ، فرصت‌ها و بسترها بررسي مي‌گردد.

تفاوت طرح‌جامع و طرح‌ويژه براي  نوش‌آباد چيست؟
طرح‌جامع يك طرح كلي است و در يك مقياس بالا تهيه‌ مي‌شود. بنابراين قابليت اجرا ندارد و فقط كليات شهر را به ما نشان مي‌دهد. منتهي چون زمان زيادي مي‌برد كه دوباره تصميم‌گيري گردد و طرح‌تفصيلي تهيه شود و تأمين اعتبار گردد و قرار داد بسته و تصويب ‌‌شود، ما اين راه را به صورت داوطلبانه‌ براي شهروندان نوش‌آبادي و براي شهرداري شهر كوتاه كرديم. طرح‌تفصيلي با مقياس 2000/1 تهيه مي‌شود. ولي طرح‌جامع با مقياس 4000/1 به بالا تهيه مي‌شود. بنابر‌اين شهرونداني كه مراجعه به شهرداري مي‌كنند مي‌توانند جزئيات ساختماني و كف ملك خود را ببينند. همين‌طور نوع كاربريشان و خيلي سوال‌هايشان را جواب بگيرند. بنابر‌اين مشكل اجرايي چنداني براي ساخت و ساز و اقدامات عمراني در شهر نوش‌آباد نداريم. نوع وكيفيت اجرا‌ در طرح‌ويژه بايد ديده شود.طرح‌ويژه رويكرد فراتري نسبت به طرح‌جامع دارد. ارزش‌هايي كه در طرح امكان توجه به‌آن نيست در طرح‌ويژه ديده مي‌شود.
طرح‌هاي جامع و تفصيلي دو بعدي هستند. ولي طرح‌ويژه سه بعدي است. همچنين مشاركتي است. يعني با مشاركت مردم و نمايندگان و مديران آن‌هاست.
در طرح‌جامع و تفصيلي‌ طول و عرض داريم ولي در طرح‌ويژه ارتفاع هم اضافه ‌مي‌شود و تجسم سه بعدي داريم و مسايل و نيازها بيشتر نمايان مي‌شود. در اين صورت مي‌توانيم چشم‌انداز‌ي از شهر داشته‌باشيم  و به اجراي بهتر بينديشيم. همه اين‌ها در جهت رسيدن به شهر ايده‌آل  و محيطي مطلوب برا‌ي زندگي شهروندان  و در نهايت تعالي بيشتر و بهتر آن‌هاست.

براي اجرا شدن طرح‌ويژه چه زماني صرف مي‌شود تا به واقعيت نزديك ‌بشود؟
اگر همكاران در وزارتخانه راه و شهرسازي ‌و اداره كل راه و شهر سازي ‌استان اصفهان همت كنند، كمتر از يك سال مي‌توانيم طرح‌ويژه را داشته باشيم. چون زمينه‌ها آماده شده است. ما در طرح‌جامع خيلي از موضوعاتي مثل چشم انداز و سند راهبردي شهر را ترسيم كرديم.

اين چشم‌انداز چند ساله است؟
اين افق 10 ساله است و به بعد دوباره 10 سال ديگر تجديد نظر مي شود. هر 10 سال يك بار هم متناسب با شرايط روز و نيازهاي شهر بررسي مي‌شود.

طرح‌ويژه از سوي شهرداري بود يا وزارت راه و شهرسازي؟
زماني كه آقاي عطايي‌شاد شهردار وقت نوش‌آباد بودند، اين امر اتفاق افتاد. آن زمان به تازگي طرح‌ويژه نياسر به تصويب رسيده بود كه  يك درخواست هم از شهرداري نوش‌آباد مطرح شد. سوال شد كه چرا براي شهر نوش‌آباد چنين درخواستي داريد؟ در جواب مجموعه ارزش هاي تاريخي، معنوي، آييني و فرهنگي و طبيعي بيان و معرفي شدند. اين تقاضا از سوي شوراي عالي معماري و شهرسازي ايران پذيرفته‌شد.
بعد شبكه شهرهاي تاريخي كوچك تشكيل شد كه متشكل  از چهار شهر بشرويه، انارك، نراق، و نوش‌آباد بود. تشكيل شبكه شهرهاي تاريخي‌ كوچك باعث شد كه ميراث فرهنگي بيشتر به شهرهايي عضو اين شبكه و شهرهاي كوچك تاريخي ‌و با هويت توجه داشته باشد و به ارزش‌هاي  مختلف و متنوع آنها توجه شود.

چشم انداز آينده شهر نوش‌آباد را با ادامه اين طرح به چه شكل مي‌بينيد؟
مطالعه طرح جامع نشان مي‌دهد آمار شاغلين شهر صنعتي است. اما شهر صنعتي نيست. شهركارگري است. بخش عظيمي از نيروهاي كارگري شهر در كاخانجات كاشان و آران بيدگل مشغول به كار هستند. حالا با توجه به اين هويت و مزيتي كه شهر دارد، نقش شهر بايد عوض شود. به خصوص با توجه به مزيت‌هاي تاريخي، طبيعي  و فرهنگي كه دارد. وقتي كه ما بيش از صد هزار نفر را براي آيين‌هاي چند ساعته به شهر نوش‌آباد جذب مي‌كنيم، وقتي كه ميليون‌ها تقاضا براي منطقه كوير و مرنجاب داريم، وقتي كه گردشگران شيفته ديدن شهر زيرزميني و آثار تاريخي نوش‌آباد هستند، چرا نقش شهر را تغيير ندهيم و به جايگاه و سهم واقعي نرسانيم؟
نقش واقعي شهر، گردشگري و تاريخي و سكونتي است يعني بايد مردم در اين شهر سكونت داشته باشند و ادامه حيات بدهند و شهر نيز نقش و كاركردي تميز و بدون آلودگي ‌و با شخصيت ‌و با احترام داشته باشند.

تهيه طرح‌ويژه كند پيش مي‌رود؟
البته از مديران بايد بپرسيد. ولي اين نكته هم هست كه يك ايده جديد و يك فكر جديد كه اتفاق مي‌افتد تا جا بيفتد زمان براست. مشاهده مي‌شود كه در طول تاريخ كشور هر 300 سال ظهور يك مكتب فكري داشته‌ايم. يعني هر 300 سال هزاران دانشمند و انديشمند و شاعر و فيلسوف‌ و متفكر تلاش كردند يك مكتبي را ارايه دهند. با توجه به پيشينه تاريخي زمان مي‌برد.
اين نكته هم هست كه طرح‌هاي جامع در سال 1345 در غرب كنار گذاشته شدند. ولي در ايران تازه شروع شد و تمام ساختار اداري و آموزشي و تشكيلاتي كشور را تحت تأثير قرار داد. به هر حال زمان مي‌برد‌ تا اين نگاه دوباره اصلاح گردد و يك تفكر جديد بومي شده ارايه شود.
ما اعتقاد داريم اين نگاه شهرسازي ارزش‌گرا در طرح‌ويژه، بومي شده و ايراني است و وارداتي نيست. براي اين كه اين طرح نهادينه شود‌ و ساختار اداري آموزشي تشكيلاتي كشور هم بپذيرد، بايد همزمان در دانشگاه تدريس گردد و مقالاتي نيز ارايه شود. با ارايه همايش‌ها تلاش مي‌كنيم اين ذهنيت را عوض كنيم. ولي توقع داريم از مديراني كه تحصيل كرده هستند و فكر باز دارند، بيشتر ياري كنند.

طرح ويژه‌اي‌كه براي شهر نوش‌آباد در نظر گرفته‌ايد صنعت نوش‌آباد را در چه جايگاهي قرار مي‌دهد؟
در بررسي ساختار طبيعي و فرهنگي و تاريخي شهر نبايد به همان نقطه توجه كرد. بلكه شهر بايد در يك محدوده فراتر از خود برسي بشود.
در نوش‌آباد دو مسيل يا رودخانه فصلي‌ كه در طول هزاران سال كوه هاي كركس را فرسايش داده‌اند و آبرفت‌هاي آن را به نوش‌آباد آورده و ته‌نشين شده‌اند يك بستر خيلي عالي جهت كشاورزي به وجود آورده‌اند  كه خيلي بهتر از شهرهاي مجاور مثل سفيد شهر و آران و بيدگل است. در نوش‌آباد گل‌محمدي رشد و نمو مي‌كند. اين بيانگر خاك حاصلخيز اين منطقه است. اراضي زراعي و باغ‌ها يك‌ ريه تنفسي براي شهر بوده‌اند.
اما الان اين ساختار به هم خورده است. در اراضي كشاورزي نوش‌آباد كارگاه ساخته شده‌است. كارگاه‌هايي‌ كه صنعتي است و آلودگي زيست محيطي دارد. زمين‌هاي آب‌سياه در شرق نوش‌آباد، غير قابل كشاورزي شده‌است. چون پساب صنعتي در آن ريخته شده و ساختار به هم خورده است و همه مي‌پندارند شهرك صنعتي در جاي خود احداث شده است و ساختار درست همين است كه‌اتفاق افتاده است. در صورتي كه نقشه‌هاي قديم نوش‌آباد را اگر ببينيد نوش‌آباد يك شهر بوده است و يك ذخيره زيست محيطي‌پيرامون شهر بوده كه كولر شهر هم به حساب مي‌آمد و باعث مي‌شد دماي شهر 5 تا 10 درجه تغيير كند.
اكنون اين ساختار عوض شده است و باغات‌نابود شده و كشاورزي از بين رفته‌ و مصرف انرژي بالا رفته است. اكنون ساختمان سازي تغيير پيدا كرده و جنس مصالح  و نوع مصالح و نماي ساختمان و الگوي مصرف را تغيير داده است و مصرف‌گرا شده است.
پس اين ساختار اشتباه است. از طرفي اين صنايع هم دچار مشكل شده‌اند. كارگاه‌هاي كوچك توان‌مالي براي ادامه حيات ندارند و بازدهي و برند ندارند .پس يك اشتباه بزرگ اينجا اتفاق افتاده است.‌ يعني يك بستري رابه اشتباه تغيير داده‌ايم. اگر درست تكامل داده بوديم الان صنعت نوش‌آباد در مسير درست افتاده بود و حرف اول را هماهنگ با آن ساختار ميزد.

شمابراي اصلاح اين مقوله چه راهكاري پيشنهاد مي‌كنيد؟
ما بايد ساختار را اصلاح كنيم. اين صنايعي كه هستند را بايد كمك كرد تا پا بگيرند. صنف و تعاوني داشته باشند. اين صنايع مال نوش‌آبادي‌ها نيستند. اين‌ها صنايع اضافه شهركاشان هستند كه به نوش‌آباد آمده اند. اگر آمار بگيريد مي‌بينيد كه كاشان اين صنايع را نخواسته و به بيرون از شهر رانده است. حالا كه به وجود آمده اشكالي ندارد. اين صنايع بايد رونق بگيرند وكمك شوند و در جهت همان ساختار درست حركت كنند. قالي بافي، صنايع دستي و مبل‌سازي و امثال آن در جهت شكل‌گيري يك ساختار نوين با ارزش هدايت شوند.
نقش شهر هم كه تاريخي و گردشگري است. پس بايد صنعت خودش را نزديك كند به اين صد‌هزار نفري كه توي يك روز به نوش‌آباد مي‌آيند تا آيين‌هاي مذهبي را ببينند و اين سيصد‌هزار نفري  كه مي‌آيند شهر زيرزميني و آثار تاريخ‌ي نوش‌آباد را ببينند. و گردشگري كوير آيا اين‌ها هيچ محصولاتي براي خريد نياز ندارند؟ صنايع دستي و سوغاتي و . . . نمي‌خواهند؟ اين همه گردشگري كه سالانه وارد كاشان ميشوند اين‌ها نياز به توليدات ندارند؟ ما متأسفانه مصالح بومي را فراموش كرده‌ايم. بايد بيايند مصالح بومي توليد كنند. فرش متناسب‌ با اين فرهنگ توليد كنند. پارچه متناسب بااين فرهنگ توليد كنند و در راستاي ساختار فرهنگي تاريخي و طبيعي حركتي نوين را آغا‌زكنند اينجاست كه فن‌آوري هم متواند از تهديد به فرصت تبديل شود.

اينها بايد ازسوي چه كساني حمايت شوند؟
هر بخشي را متولي همان بخش بايد نظارت كند. مثل بخش‌هاي كشاورزي، صنعت، ميراث فرهنگي كه نهادهاي دولتي خود را دارد. مردم، شورا، شهرداري و نهادهاي مردمي كه خيلي كم در كاشان و نوش‌آباد ‌داريم بايد به كمك ما بيايند. همه اينها مثل يك اركستر موسيقي بايد هماهنگ حركت كنند. ضمن اينكه اگر قرار است توسعه پايدار داشته باشيم ما بايد نهادسازي كنيم و بايد نهادهاي مردمي مديريت كنند. هركجا كه اين نهادها نقشي به عهده گرفتند موفق بودند. شما بايد ببينيد كه در متين‌آباد بادرود گردشگري كويري رونق گرفت. اين كار را يك نهاد خصوصي انجام داد. از هيچ همه چيز به وجود آورده‌اند. نهادهاي مردمي آنجا را مديريت كرده‌اند و موفق هم بوده‌اند. از نهادهايي مثل انجمن دوست‌داران ميراث فرهنگي نوش‌آباد بايد حمايت كرد. بخش خصوصي را بايد به اين شهر كشاند. مديريت ارزشگرا بايد در كنار شهرسازي ارزش‌گرا حركت كند. نگاه‌ها بايد عوض شود. هرپديده‌اي پرتو از ذات مقدس باري تعالي است. همه پديده‌ها با ارزش هستند. اين نگاه وقتي معني دارد كه هيچ چيز را بيهوده نپنداريم. يادمان باشد كه بايد چهار كار انجام بدهيم: خوب بينديشيم، خوب بسازيم، خوب زندگي كنيم و خوب خدا را بپرستيم و شهر هنر زيستن انسان‌ها در كار هم و محل تبلور اين كارهاست.بايدآسمانه فدا كنيم، زميني عمل كنيم. از ياد نبريم كه به ارزش‌ها احترام بگذاريم تا فرزندانمان بياموزند به ارزش‌ها احترام بگذارند.
تیتر از کاشان نیوز