کاشان نیوز– علی مولودی*: در روزهای گذشته نام شهرستان آران و بیدگل در خبرگزاری‌های گوناگون داخلی و خارجی، سطر به سطر چرخید و موج تازه‌ای از اظهارنظر‌ها را با خود میان آورد. علت این قضیه اظهارنظر جالب توجه آقای عباسعلی دهقانی، رییس شورای شهر آران وبیدگل دربارۀ دفن ریچارد فرای، ایران‌شناس آمریکایی، در کویر آران و بیدگل بود. بازتاب این پیشنهاد در رسانه‌ها گسترده بود و بسیاری از کاربران این پیشنهاد را در مقابل مخالفت‌های جمعی از نمایندگان شهر اصفهان در مجلس شورای اسلامی با دفن ریچارد فرای در کنار زاینده رود دانستند. از آنجا که در سال‌های گذشته کویر مرنجاب به یکی از قطب‌های گردشگری استان اصفهان تبدیل شده، پیشنهاد دفن این ایران‌شناس در آن به جای زاینده رود اصفهان، واکنش جالب توجه رسانه‌ها و کاربران را در برداشت. اما با این اوصاف در داخل شهر به سرعت موجی از مخالفت‌ها با این پیشنهاد آغاز شد که حتی به ارسال پیامک به خطوط شهروندان نیز کشیده شد. حتی تعدادی از مراجع رسمی و غیررسمی خواستار استعفای عباسعلی دهقانی از شورای شهر آران و بیدگل شدند. اما در این رابطه مسایلی ناگفته باقی ماند که به نظر قابل تامل است.
در ابتدا این سوال مطرح است که این پیشنهاد تا چه اندازه قابلیت اجرا دارد؟ با دوباره خوانی صحبت‌های عباسعلی دهقانی از سیاق ادبیات او آشکار است حتی خود او آگاه است که این پیشنهاد بیشتر جنبه سمبلیک دارد. در شرایط فعلی جدا از اصفهان، رسانه‌ها از قطب‌های فرهنگی دیگری چون یزد یا شیراز برای دفن فرای نام می‌برند؛ حتی تاجیکستان برای دفن او اعلام آمادگی کرده است. به نظر می‌رسد این پیشنهاد بیشتر برخاسته از شخصیت فرهنگی و علمی آقای دهقانی به عنوان استاد برجستۀ ادبیات باشد و می‌توان این اظهار نظر را در راستای اظهارنظرهای رییس دایره المعارف بزرگ اسلامی یا سردبیر مجله بخارا یا در قیاسی دقیق‌تر پیرو نامۀ ۲۳۳ تن از اساتید دانشگاه‌هایی مانند تهران، صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت، ‌ صنعتی اصفهان، یاسوج، ‌ شیراز، فردوسی مشهد و… به رییس جمهور برای عملی شدن وصیت ریچارد فرای دانست. می‌بایست این پیشنهاد را در بستری دانست که بسیاری از شخصیت‌های فرهنگی، ادبی و علمی به صورت عانی و غیرعلنی دغدغه و نگرانیشان را از طولانی شدن پروژه دفن فرای در ایران ابراز داشته‌اند.
مسئلۀ دیگر آن است که دقیقا مورد اعتراض افراد اعتراض کننده، کدام بخش از شخصیت فرای بوده است؟ پر واضح است که انتساب لقب آمریکایی به او و اعتراضات پیشین گروهی در اصفهان که او را جاسوس سیا می‌پنداشتند عمده‌ترین دلایل اعتراض به این پیشنهاد است. در این رابطه باید شائبۀ جاسوس بودن فرای را کمی منصفانه‌تر بررسی کرد. او خود در خاطراتش کاملا صریح و صادقانه از فعالیت‌هایش برای سیا در جنگ جهانی دوم و علیه آلمان نازی سخن می‌گوید اما در هیچ جای دیگر، از ادامۀ این همکاری‌ها سخنی به میان نمی‌آورد. در این رابطه باید به این نکته اشاره کرد که اگر واقعا فرای، سال‌ها جاسوس سیا در ایران بوده است قطعا در روزهای اخیر می‌بایست وزارت اطلاعات -که تنها نهاد و مرجع صالح برای تصمیم گیری در این موضوع است- موضع گیری رسمی‌ای انجام می‌داد. علاوه بر این قطعا حافظۀ تاریخی اهالی فرهنگ به یاد می‌آورد که در هر ۲ دولت پیشین – احمدی‌نژاد و خاتمی- در مراسمی نسبتا باشکوه از این ایران‌شناس تقدیر شد. حال این سوال مطرح است که چگونه هنگامی که فرای در ایران است و به او وعده‌های متعدد داده می‌شود و حتی جایزهٔ جهانی ایران‌شناسی بنیاد موقوفات دکتر افشار به او اهدا می‌شود این موج عظیم «واجاسوسا» به راه نیفتاد؟ اگر او حقیقتا جاسوس سیاست چرا در سال‌های گذشته هیچ کدام از نهادهای اطلاعاتی و امنیتی به هیچ کدام از این تقدیر‌ها و ستایش‌ها و وعده‌ها واکنشی نشان ندادند؟
باید اذعان کرد که دولت پیشین رسما درخواست فرای برای دفن در ایران را پذیرفته و حتی وعدۀ اختصاص یک خانه برای زندگی را به او داده است. در این رابطه صحبت‌های علی مطهری نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، می‌تواند ابعادی از این مسئله را آشکار سازد. «ریچارد نلسون فرای ایران‌شناسی بزرگ است و آثار و علاقۀ بسیاری نسبت به ایران و تاریخ آن دارد. در واقع به‌همین دلیل نام ایرانی «ایران‌دوست» را برای خود برگزید» وی با بیان اینکه مخالفت‌های صورت گرفته در این امر ناشی از جهل و احساسات است، تصریح کرد: «موضوع برای مخالفان کاملا روشن نیست و برخی سیاسیون نیز عواطف آن‌ها را تحریک می‌کنند.» نماینده تهران در مجلس با بیان اینکه مخالفت مخالفان با دفن ریچارد فرای در کنار زاینده رود از روی حسن نیت است، افزود: «این مخالفت به ضرر کشوراست؛ از طرفی دولت ایران تعهد کرده به وصیت وی عمل کند و تخلف از آن نیز از نظر اخلاقی و شرعی درست نیست.» علی مطهری از دولت خواست به تعهداتش عمل کند و اجازه دفن ریچارد نلسون فرای را در اصفهان بدهد. گذشته از این قطعا با توجه به تمام این توضیحات آشکار است که دلایل جاسوس پنداشتن ریچارد فرای به هیچ وجه تا آن اندازه متقن نیست که این حجم وسیع مخالفت‌ها توجیه پذیر باشد و این بی‌استنادی تا وقتی که وزارت اطلاعات رسما در این رابطه موضع گیری نکند، بر جای خود پایدار است.
حال باید به این مساله نیز اشاره کرد که در هیاهوی این اعتراضات، آنقدر بر کوس جاسوسی «فرای» کوبیده می‌شود که چهرۀ ایران دوست این پژوهشگر برای معترضان و البته برای تودۀ ناظر این قضایا مغفول مانده است. فراموش نکنیم که یک آمریکایی ۷۰ سال از عمر خود را عاشقانه صرف پژوهش‌های گسترده در تاریخ و فرهنگ ایران کرده است.
«فرای» ۱۱ سال در سازمان «پرشن گلف آن‌لاین»، بی‌هیچ چشم داشتی از نام «خلیج فارس» دفاع کرد و یکی از تاثیرگذار‌ترین افراد در اثبات علمی و تاریخی این مساله در جهان بود. تالیفات و فعالیت‌های بسیار گستردۀ فرای در زمینۀ ایران‌شناسی، نقطۀ عطفی در تحقیقات شرق‌شناسان بود و البته او در میان مجامع علمی داخلی نیز از احترام بسیار زیادی برخوردار است؛ آنچنان که در موضع گیری‌های روزهای اخیر گروه‌های علمی و فرهنگی این نکته کاملا آشکار است. مغفول ماندن چهرۀ علمی و فرهنگی فرای و حتی در برخی موارد بی‌حرمتی به این ساحت، غیرمنصفانه و خلاف منش مسلمانی ماست.
فرا‌تر از تمام این مباحث، مساله‌ای که بیش از همه در این ماجرا نگران کننده است، خدشه‌ای است که متاسفانه به وجهۀ فرهنگی مردم ایران در حال وارد شدن است و دقیقا در سالی که بر تارک خود نام فرهنگ را یدک می‌کشد. مسایلی همچون حمله به آرامگاه آرتور پوپ، دیگر ایران‌شناس نامی که در اصفهان –پایتخت فرهنگی ایران- رخ داد. این حمله همراه بود با خسارت‌هایی به این بنای فرهنگی و استفاده از شعار‌ها و الفاظی که اتفاقا به صورت گسترده در رسانه‌های جهانی انعکاس یافت. این رفتار‌ها، هم با راهبرد‌های فرهنگی مورد نظر رهبرمعظم انقلاب در سال ۱۳۹۳ و هم سیاست‌های دولت تدبیر و امید برای اعتلای چهرۀ ایرانیان در مجامع بین المللی در تضاد و تناقض است و چیزی جز هزینه‌های سنگین ملی در پی نخواهد داشت.
البته خوشبختانه در قضیۀ آران و بیدگل جز در مواردی خاص که در چند وبلاگ شخصی از ادبیاتی موهن در این رابطه استفاده شد در سایر موارد مخالفت‌ها همراه با رعایت ادب صورت گرفت. امید است در مواردی این چنینی علاوه بر اینکه موازین ادبی رعایت می‌شود، اظهارنظر‌ها کمتر برخاسته از احساسات و بیشتر بر اساس دلایل منطقی باشد. مطالعه در هر زمینه و مشاوره با افراد متخصص، باعث منصقانه و معقولانه‌تر شدن موضع گیری‌ها می‌شود و تبعات و خسارات واکنش‌ها را کاهش می‌دهد. به ویژه در مواردی این چنینی که پای منافع و وجهۀ ملی در برهۀ حساس تاریخی در میان است. همیشه مخالفت و انتقاد باعث حساسیت و مراقبت مسئولان مربوط می‌شود، به شرط آنکه در قالبی سازنده صورت بگیرد.
*-کار‌شناس ارشد باستان‌شناسی