کاشان نیوز- فهیمه استادیان: روز شنبه ۲۲ دی‌ماه نشست چشم‌انداز آیندهٔ توسعه ایران و جهان با حضور دکتر محسن رنانی و با شرکت جمعی از صاحبان صنایع، اساتید و دانشجویان از ساعت ۱۰ تا ۱۲ در دانشگاه کاشان برگزار شد. در اطلاعیه و پوستر، مکان برنامه، تالار آزادی دانشگاه کاشان ذکرشده بود؛ اما برنامه در ساختمان مرکزی و در سالنی که نسبت به تعداد شرکت‌کنندگان بسیار کوچک بود اجرا شد. تعداد زیادی ایستاده یا روی زمین نشسته بودند و یکی از معدود نشست‌هایی بود که در طول جلسه، سکوت مطلق برقرار بود و همه سراپا گوش بودند.
محسن رنانی عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با مرتبه استاد تمام و از صاحب‌نظران اقتصاد کشور است. در ابتدای نشست، صحبت از انرژی و توسعه جهان محور بود. رنانی سخنان خود را با پرداختن به انرژیهای حاضر آغاز کرد و گفت: سوخت فسیلی دارای ویژگی محدودیت منابع و هزینه‌بر بودن است. هرچقدر منابع نفت و گاز داشته باشیم استحصال آن‌ها بسیار هزینه‌بر است. با افزایش مقیاس، هزینه هم افزایش می‌یابد. سی سال است که در پارس جنوبی سرمایه‌گذاری شده اما هنوز بخش‌های زیادی از آن راه‌اندازی نشده است.
امروز در یک نقطهٔ لولایی تاریخ قرار داریم. نقطه‌ای که تا پنج سال آینده بخش بزرگی از کشورهای اروپایی، واردات نفت نخواهند داشت. آلمان که زمان زیادی از سال آسمان ابری دارد و از این نور خورشیدی که شما در کویر دارید بی‌بهره است، در حال حاضر به‌اندازه نصف برق مصرفی کشور ظرفیت تولید برق خورشیدی دارد.
کشورها به سمت انرژی خورشیدی، آب، باد و هیدروژن که منابع آن‌ها لایزال است و در انحصار کسی نیست، خواهند رفت و تمدن به سمت انرژی پاک می‌چرخد. اگر فقط آمریکا الگوی انرژی خود را عوض کند، تمام دنیا مجبور خواهند شد به همین سمت حرکت کنند. انرژیهای پاک علاوه بر لایزال بودن ازنظر هزینه تولید، کاهنده هستند. در ده سال گذ،شته هزینهٔ تولید پنل‌های خورشید سه مرتبه به نصف قیمت آن رسیده است. درنهایت اگر دولت‌ها مراقبت کنند که تا سی سال بتوانیم با همین منابع محدود دوام بیاوریم، وارد عصری می‌شویم که به انرژی بی‌نهایت دسترسی خواهیم داشت.
عصر انقلاب‌ها پایان یافته است
وی در ادامه وارد بخش توسعهٔ فناوری ارتباطات و اطلاعات شد و ادامه داد: تا ده سال آینده پیشرفت فناوری ارتباطات و اطلاعات هفتاد درصد مشاغل کنونی را حذف و مشاغل جدید را جایگزین آن خواهد کرد. ممکن است این تحولات با تأخیر در ایران رخ بدهد اما حتماً اتفاق می‌افتد.
این دو پدیده یعنی انرژی ارزان و رشد سریع فناوری ما را در معرض پدیده‌ای قرار می‌دهد که به آن رشد پروانه‌ای یا رشد تصاعدی یا نمایی می‌گویند. به این معنی که بشر در طول چند هزار سال گذشته، رشد خطی داشته است و حتی در قرن بیستم که تصور رشد داریم تنها شیب رشد زیاد شده و رشد خطی با جهش‌های پلکانی داشته‌ایم. هم‌اکنون در معرض رشد تصاعدی هستیم که حتی دولت‌ها هم نمی‌توانند آن را کنترل کنند که اگر می‌توانستند پدیده‌ای مانند بیت کوین آن‌قدر رشد نمی‌کرد.
درگذشته، ذهن و انتظارات ما با سرعت بیشتری از واقعیت تغییر می‌کرد. عصر انقلاب‌ها پایان‌یافته است؛ انقلاب زمانی اتفاق می‌افتد که واقعیت مطابق انتظارات ما رشد نمی‌کند و انقلاب می‌کنیم که واقعیت را به انتظارات خود برسانیم. در عصر کنونی واقعیت از ذهن ما سریع‌تر حرکت می‌کند و اصلاً فرصت ایده پردازی و خلاقیت نداریم و هر ایده‌ای که به ذهنمان می‌رسد قبلاً درجایی اجراشده است.
رنانی افزود: به‌طورکلی، توسعه به سه نوع تقسیم می‌شود؛ اول توسعهٔ جامد که بر مبنای سرمایه‌گذاری در ماشین و مدرنیزاسیون جامد است که دست‌کم دو و نیم‌قرن شکل توسعهٔ بشر از این نوع بوده است. دوم توسعهٔ مایع؛ از اواسط قرن بیستم توسعه تغییر شکل پیدا کرد. تغییر دانشگاه‌ها و نظام آموزشی، تغییر دموکراسی، تغییر نظام خانواده و به‌طورکلی وارد شدن توسعه به بستر زندگی است.
در این دو مورد امکان کنترل وجود دارد اما در نوع سوم توسعه که توسعهٔ گازی است امکانی برای مقاومت و کنترل وجود ندارد که حاصل رشد نمایی است و در تمام ارکان زندگی نفوذ می‌کند.. تا قبل از این توسعه، هدف سرمایه‌گذاری برای رشد و پیشرفت بود اما در توسعهٔ گازی به دلیل بی‌ثباتی که همراه دارد حکومت‌ها تنها می‌توانند برای کنترل آن سرمایه‌گذاری کنند.
جانمایی فولاد کویر در آران بیدگل اشتباه است
ما هنوز در عصر توسعهٔ جامد هستیم و با ورود توسعه گازی دچار ناهماهنگی شناختی خواهیم شد. آسیب‌های آن به اینجا هم رسیده است. من به کویر رفته بودم و دیدم صنعت فولاد به منطقه‌ای آمده که جنس منطقه از جنس فرهنگ و گردشگری است؛ جانمایی خطا بوده است. همان اتفاقی که در کرمانشاه افتاد؛ پتروشیمی مقابل کوه بیستون و به دنبال آن نیروگاه و شهرک صنعتی احداث شد و دشتی که مقابل بیستون باید در خدمت گردشگری ملی باشد تبدیل به یک دشت صنعتی شده است. تفکر توسعه در دولت ما هنوز از جنس توسعهٔ جامد است. جوانان ما تفکری از جنس توسعهٔ مایع دارند و این باعث تعارض می‌شود.
رنانی در خصوص آیندهٔ توسعهٔ جهان پیش‌بینی‌های خود را این‌گونه بیان نمود: در آینده، توسعه یک پدیدهٔ ملی و منطقه‌ای نخواهد بود بلکه یک پدیدهٔ جهانی است. پیش‌بینی می‌کنم پول مجازی سریع‌تر از کشورهای منطقه وارد ایران خواهد شد. به این دلیل که اقتصاد کلان آن‌قدر پیچیده شده است که دولت اجازه خواهد داد نوعی پول مجازی ملی برای خروج از تورم و بی‌ثباتی قیمت‌ها ایجاد شود. ایران تنها کشوری است که ۴۳ سال تورم دورقمی داشته است. مرزهای اقتصادی حذف خواهد شد. بین ایران و کشورهای نزدیک، پول دیجیتال برای مبادلات ایجاد خواهد شد. تنها کشورهایی مانند کره شمالی که خود را ایزوله نگه‌داشته‌اند می‌توانند مدتی در برابر این توسعه مقاومت کنند که البته درنهایت به اضمحلال منجر می‌شود.
با استفاده از انرژیهای پاک گرمایش جهانی کنترل خواهد شد و حتی من پیش‌بینی می‌کنم امکان ایجاد سرمایش جهانی وجود خواهد داشت. هویت‌ها و ملیت‌های فرامرزی و دیجیتال شکل می‌گیرد. چندی پیش مدیر فیس بوک درجایی از واژه ملت فیس بوک و سرزمین فیس بوک استفاده کرد!
جهان پیرترین جمعیت در طول تاریخ را خواهد داشت
در صنایع و مشاغل باید ببینیم دنیای آینده از ما چه می‌خواهد؛ اگر غیرازاین باشد ما درگذشته زندگی می‌کنیم. به دلیل فراگیر شدن محصولات تراریخته، بیماری‌ها و جهش‌های ژنتیکی ناشی از این محصولات جزء بیماری‌های آینده پیش‌بینی می‌شود.
ما به سمتی حرکت می‌کنیم که پیرترین جمعیت جهان در طول تاریخ را خواهد داشت. تحول جمعیتی که در اروپا صدسال طول کشید در ایران ظرف مدت بیست سال رخ داد. ما از خانواده‌هایی با فرزندان زیاد به‌یک‌باره به سمت خانواده‌های تک‌فرزندی یا بدون فرزند جهش کردیم و این در مدت‌زمان خیلی کوتاه اتفاق افتاد. پدربزرگ من ۱۳ فرزند داشته، پدرم ۷ فرزند، من یک فرزند و احتمالاً فرزندم بچه‌ای نداشته باشد. درحالی‌که این روند در اروپا خیلی کندتر بوده است.
دولت‌ها چندوظیفه سنتی و تاریخی دارند: حفظ امنیت خارجی، حفظ نظم داخلی، انتشار و حفظ ارزش پول، تعریف حقوق مالکیت در اسناد مالکیتی، تضمین حقوق مالکیت از طریق دادگستری و تعریف و تضمین استانداردها. همچنین آموزش‌وپرورش، بهداشت و راه‌سازی جزء وظایف جدید دولت‌ها هستند که در قرن بیستم پس از جنگ جهانی دوم اضافه شدند.
در توسعهٔ گازی، وظایف سنتی دولت‌ها از دست آن‌ها خارج می‌شود. کنترل تمام استانداردها را شبکه‌ها انجام خواهند داد. برندها مرز استانداردها را جلو می‌برند. برندها کارخانه‌های تولید استاندارد هستند و یکی اشتباهات مابعد از انقلاب نابودی برندها بود. برندها خدمت اجتماعی بزرگی انجام می‌دهند. حتی اگر گران بفروشند ازاین‌جهت که تولید استاندارد می‌کنند ارزشمند هستند. برندها خطا نمی‌کنند چون بازار خود را از دست می‌دهند. کنترل ترافیک و امنیت داخلی و حتی تضمین حقوق مالکیت همه در خود جامعه انجام می‌شود. سنت‌ها جهانی و در سیاست، دموکراسی اجتماعی ایجاد خواهد شد. دین‌هایی که با تحولات ناسازگار هستند به‌سرعت منزوی خواهند شد.
هر خشت خام کاشان یک سرمایهٔ ملی است
ما در چنین دنیایی هستیم که با امواجی از تحول مواجهیم. اولین نکته‌ای که باید مدنظرمان باشد این است که حق نداریم به گذشته برگردیم. هنوز صنعتگران ما به این فکر می‌کنند که وامی از دولت دریافت کنند تا ظرفیت تولید را افزایش دهند که کاملاً یک خطای تاریخی است. بازار امروز شما ممکن است با یک نوآوری فروبریزد. تکثیر وضعیت کنونی معنا ندارد.
تنها صنعتی که در برابر این تحول قدرت مقاومت دارد صنعت گردشگری است. گردشگری تنها صنعتی است که دیجیتال شدن وارد آن می‌شود اما نابودش نمی‌کند. در کشوری مثل ایران تنها این حوزه توان مقابله با توسعه را دارد. اینجاست که اصطلاح مزیت عقب‌ماندگی مطرح می‌شود. هر مکانی که هنوز آثار تاریخی خود را از بین نبرده و شهرسازی، هنر و صنایع‌دستی خود را حفظ کرده دارای مزیت است. اصفهان خیلی از مزیت‌های خود را با آوردن صنایع فلزی و غیرفلزی در اطراف شهر از دست داد.
وی در ادامه صحبت‌هایش مشخصاً به شهر کاشان اشاره کرد و گفت: کاشان یکی از شهرهایی است که مزیت عقب‌ماندگی دارد. مزیت عقب‌ماندگی می‌تواند این حسن را داشته باشد که ما خطاهای آن‌هایی که جلوتر رفته‌اند را تکرار نکنیم. هنوز در این منطقه حس و حال بکر بودن و بومی گری وجود دارد. اما شرط استفاده از این مزیت چیست؟
ازاین‌پس هر خشت خام خرابه‌های شهرتان را یک سرمایهٔ ملی بدانید. بسیاری از بازسازی‌هایی که در حال حاضر انجام می‌شود نوعی تخریب است. در دنیا کسی به شیوهٔ ما بازسازی نمی‌کند. اثر اصلی را به همان شکلی که هست حفظ می‌کنند حتی اگر خشت‌های فروریخته باشد. روز پنج‌شنبه در آران و بیدگل برای افتتاح خانه موزه توسعه و تقدیر از مرحوم دکتر عظیمی به‌عنوان اندیشمند برجستهٔ توسعه در نخستین سال گرامیداشت روز ملی توسعه به منزل پدری ایشان رفته بودیم. این خانه در حال بازسازی است و دیوارهای جدید و سقف‌ها در حال ساخته‌شدن است. ظاهراً نقشه بر اساس نقشه‌های قدیمی است اما هویت تاریخی خانه را از بین می‌برد و گردشگری که برای بازدید می‌آید این موضوع را متوجه می‌شود. من حتی با یک هنرمند برجسته مطرح کردم و ایشان گفتند بازسازی آثار تاریخی با مصالح جدید، یک پارادایم منقضی است. باید امکان این باشد که سازه قدیمی با همان کیفیت حفظ و نگهداری شود و درنهایت یک سازه به همان شکل با معماری قدیمی در کنارش ساخته شود. بافت قدیمی و حفظ آن بسیار اهمیت دارد.
نباید اجازه دهید در منطقهٔ گردشگری صنایع توسعهٔ جامد ایجاد شود مگر اینکه توجیه کافی برای ارتباط آن صنعت با گردشگری وجود داشته باشد. آثار تاریخی، فرش و گلاب، کویر (هم برای گردشگری و هم برای تولید انرژی خورشیدی) و شخصیت‌های مهم تاریخی ازجمله مزیت‌های این منطقه است. برای بهره‌برداری از این مزایا ابتدا باید قطع کامل امید از دولت را مدنظر قرار دهیم. اگر هنوز امید دارید که وام و اعتبار بگیرید یعنی هنوز در عصر توسعهٔ جامد هستید.
به خیرین بگویید مدرسه و دانشگاه نسازند
در مرحله بعد ما باید از اصلی‌ترین و مهم‌ترین منبع توسعه حفاظت کنیم. این منبع کودکان هستند. به گفتهٔ روانشناسان ۸۰ درصد شخصیت ما در سه سال اول زندگی شکل‌گرفته است. اینکه ما در آینده چه می‌کنیم به این بستگی دارد که کودکی ما چطور گذشته است. اگر دوران کودکی غنی باشد در بزرگ‌سالی توسعه می‌آفریند. ظرفیت‌های لازم ما در کودکی شکل نگرفته و درنتیجه اکنون انسان‌های توانمندی نیستیم و وارد هر سمت و پستی می‌شویم نمی‌توانیم درست عمل کنیم. تربیت صحیح در کودکی است که می‌تواند مهارت گفتگو و تعامل و قدرت ریسک‌پذیری را در بزرگ‌سالی ایجاد کد. ما ملت صبوری نیستیم. در هر کاری به‌سرعت دچار اختلاف می‌شویم و از هم می‌پاشیم. از نماینده و مسئولی که خودمان انتخاب کرده‌ایم و مدت کوتاهی از شروع کارش می‌گذرد، انتقاد می‌کنیم. چند شرکت ایرانی می‌شناسید که عمر آن‌ها از مؤسسانش بیشتر باشد؟ درحالی‌که در کشوری مثل ژاپن صد هزار شرکت با این مشخصه دارد.
بسیاری از ذخایر و منابع کشور را به خاطر همین عدم توانمندی از دست دادیم. ما نیاز به یک بسیج تحول در نظام آموزشی داریم. مدارس ما باید انسان‌محور باشند. آموزش‌وپرورش برای تأسیس مدارس انسان‌محور آمادگی دارد. در منطقه برای این حرکت، اتاق فکر تشکیل دهید. به خیرین بگویید مدرسه و دانشگاه نسازند. ما نیاز به انسان‌سازی داریم. برای انسان‌سازی باید برای آموزش مربی‌ها و معلمان هزینه کنیم.
نوع رفتار با کودک توسط مادران در شکل‌گیری سیناپس‌های مغزی کودک تأثیرگذار است. پس مادران باید آموزش ببینند که کودکان را خراب نکنند. کودک کامل است؛ نباید با یک قالب دهی اشتباه کودک را خراب کنیم. برای آموزش مادران گروه‌های فکری و کارگاه‌های آموزشی تشکیل دهیم.
نگاه شما به توسعهٔ کاشان باید جهانی باشد
استاد تمام دانشگاه اصفهان در بخش پایانی سخنان خود به نقش مهم سرمایه‌های نمادین منطقه اشاره کرد و گفت: باید بسیج منطقه‌ای از نخبگان تشکیل شود و تمام سرمایه‌های فیزیکی و نمادین شناسایی شود. تأکید می‌کنم در این کار هم توقعی از ارگان‌های دولتی نداشته باشید. خودتان باید دست‌به‌کار شوید و با حمایت مردمی از سرمایه‌های خود صیانت کنید. شخصیت‌های نمادین برای اقدامات تحول‌آفرین، مؤثر هستند. در نیشابور تاکنون ۲۰۰۰ شخصیت ملی و جهانی که نیشابوری هستند را شناسایی کرده‌اند و من به آن‌ها پیشنهاد تأسیس باغ توسعه را دادم که هر یک از این شخصیت‌ها زمانی که به ایران می‌آیند یک درخت به دست خود در این باغ بکارند وزندگی نامهٔ آن‌ها کنار درختشان ذکر شود و هر زمان که این شخصیت‌ها به ایران می‌آیند، می‌توان در کارهای فرهنگی از آن‌ها کمک گرفت. گویا در حال حاضر نیز موزه‌ای به نام خیام توسط یکی از همین شخصیت‌های نیشابوری که در خارج از کشور است احداث می‌شود.
نگاه شما به توسعهٔ کاشان باید جهانی باشد. کاشان باید در جهان شناخته شود. امروز در عمیق‌ترین دوران رکود ایران بعد از جنگ جهانی دوم به سر می‌بریم. امروز وقت رقابت نیست؛ باید با یکدیگر همکاری کنیم. همبستگی بین نخبگان اقتصادی ضروری است و هدف باید زمین‌گیر کردن گردشگر در ایران باشد. مشکل ما این است که گردشگر بعد یک هفته خسته می‌شود و می‌رود. باید تمام مزیت‌هایی که در کاشان است به‌صورت زنجیره‌ای از قابلیت‌ها به هم مرتبط شود و گردشگر برای تمام لحظاتش برنامه داشته باشد و این برنامه بر عهده نخبگان شما است که این منطقه را به‌خوبی می‌شناسند. این‌یک فرصت تاریخی است که باید از آن استفاده کنید و امیدوارم سال آینده که به کاشان بیایم شاهد پیشرفت‌های چشمگیری باشم.
این نشست در ساعت ۱۲:۳۰ به پایان رسید و در انتها فرصتی برای پرسش و پاسخ از دکتر رنانی مهیا نشد تا نشست تعاملی و با خروجی کاربردی‌تری باشد. امید است برگزاری این برنامه‌ها در محیط دانشگاهی بیشتر شده و مدیران بخش‌های خصوصی و دولتی نیز در این برنامه‌ها حضور داشته باشند.
دیدگاه شما