۱– خطر نابودی کاشی کاری باشکوه سردر دارالسیاده نطنز
سردر و کاشیکاری معرق(موزاییک) شکوهمند دارالسیاده نطنز در حال نابودی است. این اثر از آثار دوره «شاهرخ میرزای تیموری» است و در سال ۸۴۹ قمری توسط «حسنبن حسین حسینی»(سید واقف) از سادات خیر دوره تیموری، به منظور ارائه خدمات علمی و رفاهی به سادات بنا شده، که اکنون تبدیل به حسینیه شدهاست.
این حسینیه در داخل بافت باارزش روستای «افوشته» نطنز که اکنون جزو شهر «نطنز» محسوب میشود قرار دارد. سه جبهه داخلی و پشت بقل سردر به کاشیهای الوان معرق در زمینه فیروزهای مزین است. با اینکه کاشیکاری این بنا هنوز جلوه خود را از دست ندادهاست، اما با چند خطر مهم روبروست.
۱- گویا میراث فرهنگی هیچ تدبیری برای حفظ و نگهداری این بنا ندارد و این علت اصلی نگرانی است.
۲- طاق چوبی این بنا به طرف پایین شکم داده و ضمن آن، در طول سالیان دراز فشار مضاعفی بر دیوارههای جانبی بنا وارد و آن را به عقب راندهاست.
۳- در بخش ازاره بنا، کاشیکاریها به شدت در معرض نابودی است و حتی در برخی قسمتها به دلیل رطوبت، کاشیکاری تخریب شدهاست و حفاظت آن اقدام عاجل میطلبد.
۴- متاسفانه این بنای باشکوه هماکنون به عنوان انباری استفاده میشود و تاسیسات شیر آب و ظرفشویی در آن وضعیت خطرناکی برای آن به وجود آوردهاست.
در صورت پیگیری میراث فرهنگی به طور حتم اهالی نجیب و با اصالت «افوشته» و متولیان محترم حسینیه در مرمت و حفظ این بنا همکاری خواهند کرد. زیرا علت اصلی بیتوجهی، عدم شناخت اهمیت این بناست. این زمینه شناخت را باید میراث فرهنگی ایجاد کند. البته باید امیدوار باشیم که اول خود اداره میراث از اهمیت این بنا خبر داشته باشد.
۲-جلوهنمایی شکوهمند خدمات «سیدواقف» پس از گذشت ششصد سال
باید اذعان کرد «افوشته نطنز» یکی از زیباترین مناطق کاشان و نطنز است. نطنز با توجه به چشمانداز طبیعی، آثار بسیار باارزش تاریخی و زیرساختهای شهری، یکی از مهمترین بافتهای باارزش تاریخی کشور را داراست. بهویژه اینکه هنوز این شهر بهمانند خیلی دیگر از نقاط مشابه در منطقه کاشان هنوز بیش از حد شلوغ نشدهاست و مردم با اصالت آن محیط آرام و فرحبخشی را برای زندگی به وجود آوردهاند.
بر روی دو تپه میانی «افوشته» دو گنبد مدور فیروزهای زیبا خودنمایی میکند. یکی از آنها مقبره «سیدواقف» و دومی به پسر وی منسوب است. مقبره «سید واقف» از آثار زیبای دروان تیمور است که کتیبهها و نقوش داخلی و خارجی باشکوهی دارد. این بنا در راس تپه و در میان باروی مدوری قرار دارد که بر دور تا دور قلعه کشیده شدهاست. گویا در این محوطه مجموعه خانقاه «سید واقف» قرار داشته که اکنون از آن تنها فضای گنبدخانه آن، که محل دفن «سید واقف» است بر جای ماندهاست.
از بالای مقبره «سید واقف» به جانب شمال گنبد خانقاه پسر «سید واقف» قرار دارد که در آن مقبرهای موجود نیست و همین امر احتمال خانقاه بودن آن را نیز تایید میکند. در مقبره «سید واقف» قبرستانی است که البته با قبرستانهای معمول فرق دارد. زیرا اولا که پاکیزه و مصفاست و ثانیا پسوند نام فامیل عموم درگذشتگان «واقفی» است که معلوم میشود «واقفیها» بازمانده این سید شریف خانقاهنشین هستند. خیابان کوچکی در همان حوالی به نام شهید «شریف واقفی» است. همو که پیش از انقلاب در جریان انشعاب و تسویه حسابهای «سازمان مجاهدین» ترور شد و مهمترین دانشگاه صنعتی ایران به نام اوست: «دانشگاه صنعتی شریف.»
در «افوشته» بناهای باارزش دیگری نیز برجای است. حمام بزرگ و تاریخی در نزدیک بنای دارالسیاده قرار دارد که گویا میراث فرهنگی بام آن را عایقکاری کردهاست. در کنار این حمام و در میان باغی زیبا عمارت باشکوهی قرار داشت که بخشی از قسمتهای بیرونی آن تخریب شده بود. درب بنا بسته بود اما از پنجره بالای در، ارزشهای هنری داخل بنا هویدا بود.
به زیباییهای نطنز البته باید به مجموعه بینظیر و باشکوه مسجد جامع و خانقاه شیخ «عبدالصمد نطنزی» استاد «عبدالرزاق» و «عزالدین محمود کاشی» اشاره کرد. این بنا که یکی از شاهکارهای معماری دوره ایلخانی است در کنار حسینیه روباز و قدیمی جلوهنمایی میکند. کتیبههای متعدد به خط کوفی و کاشیکاری بیمانند این بنا، جلوه خاصی به این مجموعه دادهاست.
در بازدید از نطنز، گنبد باز که در راس تپه مشرف بر شهر قرار دارد همیشه شاهد و ناظر شماست.
۳- تکلیف نامعلوم میراث فرهنگی
از ویژگیهای مهم بناهای تاریخی «افوشه» قفلهای بزرگ و زیادی است که اداره میراث فرهنگی بر درب بناها زده و بازدیدکنندگان را از دیدن این مواریث باارزش محروم داشتهاست. نمیدانم در کشور چه برنامهای برای معرفی این آثار به مردم عادی داریم؟ کی قرار است که مردم، جوانان و نوجوانان با این میراث رزشمند آشنا شوند؟ چه سیاستی را میراث در اینباره مد نظر دارد؟ آیا راه حفظ میراث فرهنگی سهقفله کردن بناهای تاریخی است؟
۴- زیارتگاه و قلعه تاریخی روستای «خفر»
در مسیر آزادراه کاشان- اصفهان، در نزدیکی نطنز گنبد مخروطی شکل زیبایی در کنار بافت زیبای روستایی که در راس آن قلعه قدیمی قرار دارد، جلوه نمایی میکند. این زیارتگاه علاوه بر زیبایی و شکوه، دارای امکانات اقامت چند ساعته است. در داخل آبادی نیز جوی آب روان است و قلعه مستحکم آن که اتاقها و محوطه داخلی آن روبه نابودی است، توجه انسان را به خود جلب میکند. در پای قلعه، حسینیه و مسجد قدیمی و آبانبار تاریخی روستا وجود دارد که مخزن آن فرو ریخته است. در داخل حسینیه، علم و نخل بزرگ و قدیمی قرار داشت که با توجه به کهنگی و تزئینات موجود در آن، به نظر میرسید از دوران «صفوی» باشد. اهالی باصفای آبادی با انار از ما پذیرایی کردند. گرچه روستا به مناسبت عید جنب و جوشی از خود نشان میدهد، اما بسیاری از خانههای قدیمی خالی و رو به ویرانی است. با این اوصاف زیباییهای آن هنوز چشمنواز است.
زیارتگاه «امامزاده عبداله» را در حومه شهر دیدیم. در کنار جوی و استخر آب چشمهای قرار دارد. در دامنهای از تپه که درختان و پارک بازی باصفایی دارد. گنبد فیروزهای مدور آن زیبا بود. در کنار آن بنای مدوری بود که گفته میشد گنبد آن ریخته است. درب آن بسته بود. اما از گنبد خانه اصلی عریضتر و بلندتر بود. پارک چشمه سار نطنز نیز که در قسمت جنوبی و بالادست شهر قرار دارد، مجموعه زیبایی است که بارها باید رفت و از سایهسار درختان و صدای جوی آب و باغآرایی زیبای آن بهرهمند شد.
۵- عمارت شکارگاه «شاه عباس»
در بازگشت از جاده قدیم آمدیم. در همان آغاز راه، پایین یک گردنه در سمت چپ جاده، عمارت آجری زیبایی که در مقابل آن باغی خرم قرار دارد جلوهنمایی میکند. «حسن نراقی» در آثار تاریخی کاشان و نطنز با استناد به «آندره گدار» این عمارت را شکارگاه «شاه عباس» میداند، اما گویا اکنون این بنا مالک خصوصی دارد.
بنا از سه اتاق بزرگ تالارمانند تشکیل شدهاست. این عمارت سقف بلندی دارد. از این رو بخش میانی که شاهنشین و تالار اصلی است، دو طبقه است که طبقه دوم که رو به ویرانی کامل است، بر ایوان میانی مشرف است، با این اوصاف، بام این عبارت زیبا گویا به همت میراث فرهنگی با آجر مفروش است و این امر به حفظ شالوده بنا کمک میکند اما به قول «حکیم سنایی»:
«درون سو شاه عریان و برون سو کوشک در دیبا»
و این سرنوشت فعلی ماست.
دیدگاه شما