پنجه اسفند در گاهشمار قدیم کاشان برگرفته از گاهشمار باستانی ایران
کاشان نیوز-علی‌اکبر ارشدی ابیانه: گاهشمار خورشیدی که حکیم خیام آن را بنیان نهاده است از روی گاهشمار باستانی ایران گرفته شده است لیکن ۶ ماه نخست سال ۳۱ روز و ۶ ماه دوم ۳۰ روز است؛ اما ﺩﺭ ﮔﺎﻫﺸﻤﺎﺭ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻭ ﺍﯾﺮﺍﻥ پیش ﺍﺯ ﺍﺳﻼﻡ (زرتشتی) ﺳﺎﻝ ۳۶۵ ﺭﻭﺯ ﺑﻮﺩ و ﻫﺮ ۱۲ ﻣﺎﻩ ﺳﺎﻝ ۳۰ ﺭﻭﺯ و ﭘﻨﺞ ﺭﻭﺯ باقی‌مانده ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺳﺎﻝ به‌عنوان ﺟﺸﻦ ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺤﺴﻮﺏ می‌شد ﻭ سرور و تعطیلات ﺍﺯ ﺍﻭﻝ ﺟﺸﻦ ﭘﻨﺠﻪ ﺁﻏﺎﺯ و پس‌ازآن ۵ روز به ﺍﺳﺘﻘﺒﺎﻝ ﻧﻮﺭﻭﺯ می‌رفتند. ﺟﺸﻦ ﭘﻨﺠﻪ ﺣﺘﯽ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﻣﯿﺎﻥ ﺯﺭﺗﺸﺘﯿﺎﻥ ﻣﺮﺳﻮﻡ ﺍﺳﺖ.
این حساب در کاشان و نطنز عمومیت داشته است با این تفاوت که اغلب نواحی کاشان ۵ روز مزبور در آخر سال یعنی پس از روز سی‌ام اسفند اضافه می‌شود ولی در بعضی از نواحی نطنز این پنج روز را در آخر بهمن اضافه می‌کنند نه قبل از نوروز.
برای نمونه مردم ابیانه در گاهشمار خود، در پایان بهمن ۵ روز را پنجه اسفند یا خمسه مسترقه می‌گفتند وبر خلاف کاشان پنجه اسفند بین ماه بهمن و اسفند قرار می‌گرفت و پس‌ازاین ۵ روز اول اسفند ابیانه شروع می‌شد یعنی اول اسفند ابیانه ۳۰ روز مانده به عید بوده که در این روز پلو شب اسفند پخته می‌شد و بچه‌های مکتب آجیل اسفندی برای معلم خود می‌بردند و جالب آنکه در مکاتبات تاریخ متداول زمان را رعایت می‌کرده‌اند.
در این رابطه آقای سید حسن تقی زاده (ادیب و نویسنده دهه ۳۰) از آقای علی پاشا صالح خواسته بوده است که اطلاعات محلی پراکنده از منطقه کاشان و روستاهای اطراف را جویا شود و جمع‌آوری کند تا در کتاب گاه‌شماری به کار گرفته شود.
آقای صالح که خود از مردان دانشمند و آشنا به منطقه است، همراه با رئیس فرهنگ کاشان، با دقت و حوصله یادداشت‌هایی را از گفته‌های افراد از مکان‌های مختلف فراهم آورده و برای مرحوم تقی زاده ارسال می‌نماید و آقای ایرج افشار این یادداشت‌ها را با عنوان تقویم و پنجه کاشان در جلد هجدهم کتاب فرهنگ ایران‌زمین به چاپ می‌رساند و صحبت‌های جمع‌آوری‌شده از تعدادی عزیزان آن زمان به این شرح است:
آقای سید عباس هدایت کفیل اداره آمار کاشان اظهار داشت: پنجه در آخر اسفند شروع می‌شود و ۵ روز به عید مانده پنجه است و سال جلالی است که بین کشاورزان معمول است.
آقای مهدی پور سیدی مدیر دبستان فین گفت: امروز چهارم شهریور به‌حساب اداری و نهم شهریور به‌حساب زراعی است و زارعین تمام ماه‌های سال را سی روز حساب می‌کنند و در آخر اسفند ۵ روز اضافی را پنجه می‌گیرند.
آقای سید حسین طباطبایی رئیس شرکت بیمه کاشان اظهار داشت: از قدیم‌الایام خمسه را در آخر سال می‌گرفته‌اند از ۲۵ اسفند به‌حساب امروز که سی‌ام اسفند جلالی است خمسه رواج داشته و نسبت به طبقات هم فرق نمی‌کرده است ولی فعلاً تقویم رسمی رعایت می‌شود.
آقای محمدحسن زرکش از تجار قدیم گفت: پنجه و حساب سال و ماه جلالی در کاشان عمومیت دارد و در خود شهر و محوطه کاشان پنجه را بعد از پایان ۳۰ روز اسفند می‌گیرند.
آقای علی‌اکبر غفاری سرهنگ بازنشسته ساکن قریه کله اظهار داشت: مرحوم عبدالحمید غفاری گاه‌نامه‌ای نوشته است که نسخه خطی آن نزد آقای عبدالمجید غفاری فرزند ایشان است که در وزارت پست و تلگراف ریاست دفتر را دارد در آنجا همین تقویم جلالی را پیشنهاد کرده و پنجه را اندرگاه نوروزی نامیده است که باید ۵ روز اضافه عید نوروز باشد و جزء سال حساب نشود.
آقای ابراهیم برادران مدیر دبستان کله اظهار داشت: در این قریه در تمام نقاط کوهپایه غربی کاشان سال و ماه زراعی را جلالی می‌نامند در محاسبه بین روستاییان دوم شهریور را هفتم شهریور حساب می‌کنند در شهر هم به‌استثناء اعضای ادارات همه افراد غیر اداری این حساب را رعایت می‌کنند و پنجه در آخر سال اضافه می‌شود ولی در اوراق رسمی این حساب پنجه رعایت نمی‌شود.
چند نمونه از مراسم پنجه:
آقای ابراهیم برادران مدیر دبستان کله می‌گوید روز اول پنجه در مقبره اموات حاضر می‌شوند و عید میت خود را می‌گیرند و در آن هنگام روضه خوانده می‌شود و چای و گلاب هم می‌دهند.
آقای سید حسین طباطبایی رئیس شرکت بیمه در کاشان به خاطر داشت که تا ۲۰ سال پیش در اول پنجه مطرب‌ها با لباس مسخره در شهر کاشان و بازار حرکت می‌کردند و چند کت حیوان را به تن خود می‌آویختند و اشعار و تصنیفاتی به مناسبت پنجه می‌خواندند و جشن طلب می‌کردند و این عمل را قند یاری می‌نامیدند و سرودشان این بود «قند یاری سالی یک‌بار می‌آیی » جلو دکان‌ها می‌آمدند و پول می‌گرفتند.
آقای سید عباس احدیت کفیل اداره آمار کاشان روایت کرد که در ایام پنجه وسط حیاط. ظرف مسی می‌گذارند و آب باران را که در آن ظرف جمع می‌شود شکر می‌ریزند و با آب می‌آمیزند و به اشخاصی که به دیدن آن‌ها می‌آیند به‌عنوان تبرک می‌دهند که محفوظ از آفات و بلیات است
دیدگاه شما