اجتماعی , اخبار , یادداشت

کاشان نیوز-علی اکبر ارشدی ابیانه: از چهارشنبه‌سوری با نام جشن سوری در تاریخ بخارا یادشده است. هم‌اکنون در مکان‌های مختلف کشورمان از این جشن بانام‌های متفاوت یاد می‌شود: «در خراسان به آن چهارشنبه‌سوری ـ در اصفهان، چهارشنبه سرخی ـ در شیراز و بندرعباس، چهارشنبه آخر سال ـ در لاریجان، چهارشنبه شوری ـ در مازندران و گرمسار، آخر چهارشنبه ـ در حوزه ایران مرکزی، چهارشنبه سهری ـ در آذربایجان، توز چهارشنبه ـ در گیلان، گول گوله چهارشنبه ـ در قزوین، کوله چهارشنبه»
در معنی واژه سوری هم عقاید مختلف است: برخی عقیده دارند که واژه «سوری» از واژه پهلوی «سوریک» به معنای سرخ آمده است. بعضی‌ها هم‌معنی جشن از آن برداشت کرده‌اند و عقیده دارند که «سور» همچنان که در«سورچرانی» و«سور دادن» و«ختنه سوران» آمده به معنی جشن و سرور و مهمانی است. گاهی هم‌عقیده بر این است که «سوری» از ریشه «سوئیریه» که در پهلوی به معنای جشن و مهمانی است، نشأت گرفته است.
به نظر برخی از پژوهشگران از جشن چهارشنبه‌سوری در متون قدیمی و مخصوصاً قبل از اسلام خبری نیست؛ و بدین‌جهت احساس می‌شود که این جشن بعد از اسلام در ایران رواج پیداکرده باشد.
یکی از دلایلی که چهارشنبه‌سوری را به بعد از اسلام منتسب می‌کند، برگزاری این جشن در بعدازظهرروز سه‌شنبه آخر سال است. زیرا بنا بر تقویم قمری به فرض روز چهارشنبه از غروب روز سه‌شنبه آغاز می‌شود.
از طرفی اعراب، روز چهارشنبه را نحس می‌دانستند و در آن روز عروسی و مسافرت و حمام و … نمی‌کردند؛ و احتمالاً ایرانی‌ها تحت تأثیر اعراب، آخرین چهارشنبه سال را با مراسمی به پایان می‌بردند تا از نحسی چهارشنبه‌های سال جدید دور باشند.
از سوی دیگر، ایرانیان تا قبل از اسلام از اسامی روزهای هفته (شنبه، یک‌شنبه و …) استفاده نمی‌کردند و هرروز ماه برای خودش اسمی داشت که با آن نامیده می‌شد و برخی از محققین اعتقاددارند که آیین چهارشنبه‌سوری ادامه آیین آتش‌افروزی در ایران قبل از اسلام و به مناسبت آغاز گاهنبار «هَمَسپَتمَدَم» (Hamas-path-maedem)*و ایام «فرودُگ» و بازگشت فروهر گذشتگان در آخر سال به خانه و کاشانه خویش بوده است.
ازلحاظ اسطوره‌شناسی نیز پریدن از روی آتش را می‌توان به گذر از آتش سیاوش، برای اثبات بی‌گناهی‌اش نسبت داد. در دوران باستان و حتی بعدازآن در بسیاری از تمدن‌ها، گذر از آتش برای اثبات بی‌گناهی انجام می‌شده است.
ازآنجاکه اسطوره سیاوش به‌زعم دکتر مهرداد بهار با مراسم خدایان شهید شونده در ایران، بین‌النهرین، مصر و بسیاری از تمدن‌ها یکسان است و اسنادی در دست است که اجرای این مراسم را با فصل بهار که فصل باز زایی طبیعت است تطبیق می‌دهد، بنابراین محتمل است که بتوان بسیاری از مراسم نوروزی را با اسطوره سیاوش نزدیک دانست.
مردم کاشان و اطراف نیز در شب آخرین چهارشنبه سال آداب‌ورسوم مختلفی داشته‌اند:
در بعدازظهر چهارشنبه هیزم‌ها را گرداوری می‌کنند این هیزم‌ها در یک ردیف به فواصل معیّن در فاصلهٔ چندم‌تری از هم چیده می‌شوند و در غروب آفتاب یا اندکی پس‌ازآن، هیزم‌ها آتش زده می‌شوند و مردان، زنان و کودکان درحالی‌که «سرخی تو از من، زردی من از تو» و «سردی ما از تو، گرمی تو از ما» را می‌خوانند، از روی آن می‌پَرَند. اعتقاد بر این است که چنین کاری، آن‌ها را در طول سال بعد از بیماری و بدبختی مصون خواهد داشت و همچنین در قدیم‌ترها رسم بوده که در این شب پلو بپزند و شب را با خوردن آجیل سپری نمایند.
قاشق‌ زنی رسم دیگری بوده که برخی از جوانان، چادری بر سر و روی خود می‌کشیدند تا شناخته نشوند و به در خانهٔ دوستان و همسایگان خود می‌رفتند صاحب‌خانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد به در خانه آمده و به کاسه‌های آنان آجیل چهارشنبه‌سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریخت. آیین قاشق‌زنی احتمالاً نشأت گرفته از این عقیده است که ارواح نیک درگذشتگان در رستاخیز آخر سال به میان زندگان بازگشته و به شکل افرادی که رویشان پوشیده است به خانه بازماندگان سر می‌زنند و زندگان برای یادبود و برکت به آنان هدیه‌ای می‌دهند. در زند اوستا آمده است که پنج روز آخر سال تا روز پنجم فروردین اورمزد دوزخ را خالی می‌کند و ارواح رها می‌شوند.
مردم استرک زمانی که آتش نزدیک به خاموش شدن بود، کوزه‌های سفالین پر از آب را بر آن خالی می‌کردند به نشانه این‌که کدورت‌ها را باید کنار گذاشت.
در روستای تتماج کاشان نیز مردم به پشت‌بام می‌رفتند و یک بوته هیزم آتش زده و با یک کوزه آب به داخل کوچه پرتاب می‌کردند.
همچنین نشلجی‌ها یک کوزه سفالی را پر از آب می‌کردند و روی پشت‌بام می‌گذاشتند و بر این باور بودند که درگذشتگان و اموات در این ایام به خانه سر می‌زنند و از این آب می‌خورند.
نکته جالب‌تر اینکه مردم کاشان در گذشته مراسم چهارشنبه‌سوری را آخرین چهارشنبه ماه صفر برگزار می‌کردند زیرا ماه محرم و صفر به جهت مصائب فراوانی که به اهل‌بیت واردشده است، برای شیعیان ماه‌های حزن و اندوه است که در آن هر نوع شادی و طرب را بر خود حرام می‌دانند؛ این آیین درواقع پایانی بر حزن و اندوه و آغاز از سر گرفتن زندگی عادی و جشن‌ها و عروسی‌هاست.
این آیین مثل چهارشنبه‌سوری آخر سال که مردم بدی‌ها را به آتش می‌سپارند، آیینی کهن است که در چهارشنبه آخر ماه صفر در برخی از شهرهای ایران، ازجمله ایلام (نوروزآباد)، تویسرکان، کاشان، زاهدان (قصبه مود) و … برگزار می‌گردید؛ و بنا بر نوشته تذکره صفویه کرمان نیز، چهارشنبه‌سوری در ماه صفر بوده است.
به نظر برخی از محققین این رسم به‌منظور گرامیداشت سالروز قیام مختار ثقفی و اعلام همبستگی با این نهضت که به خونخواهی سرور و سالار شهیدان (ع) و یاران باوفایش که با افروختن آتش بر پشت‌بام‌های منازل شهر کوفه آغاز شد، صورت می‌گیرد.
باوجوداینکه این آیین در حال فراموشی است و نسل جدید کمتر شاهد آن بوده و یا تمایلی به تداوم آن ندارد در استان هرمزگان و منطقه خور و بیابانک و… برگزاری این آیین در چهارشنبه آخر ماه صفر است و گذشت زمان آسیبی به آن وارد نکرده است.
…
*گاهنبار یا گاهبار یا گَهَنبار در اسطوره‌های زرتشتی و آریایی آن شش روزی است که خدا دنیا را آفرید و آخرین گاهنبار، گاهنبار هَمَسپَتمَدَم و موجب آن در آخرین روزهای سال است