کاشان نیوز- فهیمه استادیان: این روزها فضای مجازی بستری برای صاحبان کسب و کارهای مختلف فراهم کرده تا بتوانند راحت تر از گذشته با مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند و محصولات و خدمات خود را به بازار هدف مورد نظرشان معرفی کنند. در این میان افرادی نیز به فروش محصول پرداخته و برندهای مختلف را معرفی و تبلیغ می کنند. آنچه از مشاهدات برمی آید در میان محصولاتی که از طریق فضای مجازی معرفی و به فروش می رسد محصولات آرایشی و بهداشتی، پوشاک و مواد غذایی رتبه های بالاتری دارند و باز در میان این سه دسته، لوازم آرایشی و بهداشتی در صدر هستند. دقیقاً محصولاتی که با سلامتی انسان در ارتباط بوده و در خرید آن ها چه به صورت مجازی و چه خرید مستقیم باید دقت لازم را بخرج داد.

دغدغه ی بسیاری از مصرف کنندگان مخصوصاً در خریدهای مجازی از طریق وب سایت ها یا صفحات شخصی فروشندگان این است که چگونه از اصل یا تقلبی بودن و همین طور بهداشتی بودن محصول مطمئن شوند. مرجعی که نظارت بر این مقوله ی مهم را برعهده دارد سازمان غذا و دارو است. مدتی پیش پیرو مشکلی که در خرید یک محصول برایم اتفاق افتاده بود به سازمان غذا و داروی کاشان مراجعه کردم و مشخص شد لوگوی مربوط به سازمان غذا و دارو به صورت جعلی بر روی بسته بندی محصول درج شده و حتی شرکت تولیدکننده ی محصول پلمپ شده است و اعلام کردند جهت پیگیری های بعدی باید به صورت شخصی از مراجع قضایی اقدام کنم. اطلاعاتی که در این ماجرا به دست آوردم برایم مفید بود و تصمیم گرفتم مصاحبه ای اختصاصی با این سازمان داشته باشم.

زینب نراقی کارشناس واحد نظارت بر مواد غذایی و آرایشی بهداشتی معاونت غذا و داروی کاشان است. ظهر یک روز پاییزی طبق قرار قبلی به سازمان غذا و داروی کاشان مراجعه و گفتگویی با ایشان داشتم.

– وظیفه‌ی واحد شما در سازمان غذا و دارو چیست؟
وظیفه ی ما نظارت بر واحدهای تولیدی مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی و صرفاً واحد های عرضه کننده ی مواد آرایشی و بهداشتی است؛ نظارت بر عرضه ی مواد غذایی بر عهده ی معاونت بهداشتی است. در کنار این وظیفه، کارهایی مثل صدور مجوز، رسیدگی به شکایات، نمونه برداری از سطح عرضه و کارهای جانبی دیگر هم انجام می دهیم.

– در خصوص محصولات غذایی، آرایشی و بهداشتی می توان گفت دو دسته ی کلی محصول داریم: تولید داخل کشور و تولید خارج و آن هایی که تولید خارج هستند نیز به دو دسته تقسیم می شوند: محصولاتی که قانونی و با مجوزهای لازم وارد کشور می شوند و محصولاتی که قاچاق هستند.

مصرف کنندگان چگونه می توانند در مورد این محصولات استعلام بگیرند و از اصل یا تقلبی بود و یا حتی قاچاق بودن آن مطلع شوند؟
در ایران دو نوع مجوز بهداشتی داریم. مجوز محصولات ایرانی توسط معاونت های غذا و داروی کل کشور صادر می شود که در هر استان و بعضاً شهرستان هایی مثل کاشان دارای معاونت مستقل هستند. مجوزهای بهداشتی که به محصولات تولید داخل داده می شود دو نوع هستند: ۱. پروانه ساخت ۲. شناسه نظارت کارگاهی یا پروانه ساخت کارگاهی
پروانه ساخت به واحد های بزرگ مانند کارخانه ها داده می شود و شناسه نظارت کارگاهی مختص واحدهای تولیدی کوچک است و این دو از نظر نوع مجوز، اعتبار و درجه بهداشتی بودن هیچ تفاوتی ندارند. نحوه ی شناسایی این مجوزها، نشان یک سیب است. این سیب، لوگوی پروانه ساخت وزارت بهداشت است که اشتباهاً به آن سیب سلامت می گویند در حالی که سیب سلامت یک نشان ایمنی برای مواد غذایی است که با شرایط خاص به محصولات داده می شود.

روی بعضی از محصولات این لوگو به رنگ سیاه و بعضی به رنگ سفید درج می شود؛ اما رنگ اصلی آن آبی و سبز است. زیر این لوگو IFDA مخفف Iran Food and Drug Association و سطر زیر آن سازمان غذا و دارو با فونت مشخص نوشته شده و زیر عبارت سازمان غذا و دارو شماره ی مورد نظر درج می شود.
اگر مجوز محصول از نوع پروانه ساخت باشد یک کد دو رقمی است که برای هر دانشگاه علوم پزشکی در هر شهر منحصر به فرد است و کارشناسان واحدهای نظارتی این کدها را می شناسند. به عنوان مثال کد ۴۰ مربوط به کاشان و کد ۳۹ مختص قم است. این پیش کدها می تواند کمک خوبی به مصرف کنندگان باشد. اگر پیش کد محصول با محدوده ی آدرسی که روی برچسب درج شده مطابقت نداشته باشد می توان به مجوز آن شک کرد. این کدها باید به مرور آموزش داده شود. فهرست این کدها توسط سازمان غذا و دارو در اختیار افراد متقاضی قرار می گیرد؛ اما به ندرت مردم پیگیر این موارد هستند. بعد از این کد، یک ممیز و یک عدد پنج رقمی از ده هزار است که مجموع این کد ۷ رقمی برای هرفرآورده جداگانه صادر می شود. فرض کنید پفک فلان برند، یک کد مختص خود دارد و اگر به همان پفک، فلفل اضافه شود این کد تغییر می کند. در مورد پروانه گارگاهی این کد کمی متفاوت است. کد دو رقمی و بعد از ممیز به جای پنج رقم، چهاررقم درج می شود.

این شماره ها درسایت سازمان غذا و دارو قابل ردیابی است؛ ولی گاهی اوقات سایت به روز رسانی نشده و نمی توان به این مورد دسترسی داشت. تخلف عمده ای که در این خصوص صورت می گیرد این است که واحد تولیدی متخلف، تنها همان لوگو را روی بسته بندی چاپ می کنند و هیچ کدی زیر آن نوشته نمی شود و چون چشم مصرف کنندگان به لوگوی سیب عادت کرده به محض دیدن آن اعتماد می کنند.

– گاهی این شماره ها آنقدر ریز چاپ شده اند که به سختی دیده می شوند. آیا تولید کننده موظف است لوگو و اطلاعات مربوط به آن را طوری روی بسته بندی درج کند که به راحتی دیده شود؟ آیا بسته بندی محصولات هم شامل قوانین خاص است؟
در بعضی موارد این شماره ها مخدوش شده یا واضح نیست. دستورالعمل سازمان این است که لوگو با فونت و ابعاد خاص روی برچسب، چاپ شود و آنقدر واضح باشد که به راحتی دیده شود. اما در حال حاضر مشکلات تولید باعث شده توجه به برچسب محصولات کمرنگ شود. اطلاعات زیادی باید روی برچسب محصولات درج شود که نسبت به آن بی توجهی می شود. مصرف کنندگان هم نمی دانند که این اطلاعات چقدر مهم است. یکی از مهم ترین این موارد، ترکیبات محصول است. مثلاً وقتی نوشابه می خریم باید بدانیم از چه نوع رنگی طبیعی یا مصنوعی و یا چه نوع نگهدارنده و به چه میزان در آن استفاده شده است. شاید فردی به نوعی از نگهدارنده یا مواد شیمیایی حساسیت داشته باشد؛ اگر برچسب محصولات صادقانه این را اعلام کند خریدار حق انتخاب دارد که آن محصول را نخرد. به عنوان مثال به ما می گویند چرا فلان رنگ در فلان کشور مجاز است اما در ایران نیست. بله درست است؛ اما همان کشور تولید کننده درصد استفاده از آن رنگ را با صداقت ذکر می کند و اگر حد مجاز من برای مصرف آن رنگ مشخص باشد انتخاب می کنم که فرضاً یک لیوان بیشتر از آن در طول ماه مصرف نکنم. این حق مصرف کننده است که از محتویات محصولی که مصرف می کند توسط تولید کننده آگاه شود. اگر رنگ مصنوعی یا نگهدارنده استفاده شده هیچ اشکالی ندارد اما باید نوع و میزان آن واضح و شفاف بیان شود.

-در مورد محصولات داخلی نوع مجوز مشخص شد محصولات وارداتی چه مجوزهایی دارند؟
در مورد محصولات وارداتی همان طور که گفتید دو دسته هستند قانونی و قاچاق؛ در مورد کالاهای قاچاق بخشی از آن محصولاتی هستند که اصل بوده اما به صورت قاچاق وارد کشور شده و بخشی هم محصولات تقلبی هستند که به صورت زیرپله ای تولید می شوند یا حتی در ایران تولید و با چسب محصولات خارجی عرضه می شوند. در این مورد بین محصول اصیل و تقلبی هیچ وجه تمایزی وجود ندارد، حتی اگر محصول اصل باشد اما تأییدیه ی وزارت بهداشت را نداشته باشد به هیچ وجه نمی توانیم اصالت آن را پیگیری کنیم و بگوییم با چه شرایطی وارد ایران شده است. بعضی محصولات نیاز به شرایط حمل و نقل یا نگهداری خاص دارند. مثلاً نباید در آفتاب قرار بگیرند یا نیاز به سردخانه دارند.
از سال ها قبل واردات محصولات غذایی و آرایشی و بهداشتی با برچسب فارسی نویس الزامی شد. ابتدا برچسب فارسی نویسی بود که روی آن مجوز بهداشتی درج شده بود. به دلیل تقلب در استفاده از این برچسب روی کالاهای قاچاق و عدم وجود ابزاری برای استعلام، این طرح توسط وزارت بهداشت کنار گذاشته شد و بعد از آن برچسب شبنم وارد بازار شد. برچسب شبنم بین وزارت بهداشت و صنعت و معدن مشترک بود؛ اما به دلیل اینکه این برچسب ها بدون تأیید وزارت بهداشت به وارد کنندگان کالا فروخته
می شد وزارت بهداشت از این طرح هم خارج شد و بعد از آن طرح برچسب اصالت وارد بازار شد که کد ۱۶ رقمی آن از طریق پیامک قابل پیگیری بود. درجه ی حفاظت این برچسب پایین بود زیرا افرادی با راه اندازی مراکز پیامکی و چاپ این برچسب ها باعث تقلب در آن شدند.

آخرین راهی که وزارت بهداشت در پیش گرفت که البته باز هم تقلبی آن موجود است اما به نسبت روش های دیگر امنیت بالاتری دارد برچسب رهگیری، ردیابی و کنترل اصالت است که حاشیه زردرنگ دارند و حاوی چهار گزینه اطلاعاتی است: GTIN بارکد یا کد تجاری بین المللی مختص هر فرآورده که باید با بارکد میله ای همخوانی داشته باشد، UID کد ۲۰رقمی که منحصر به هر فرآورده است، LOTNUMBERکه سری ساخت هر فرآورده است و تاریخ انقضا.
در قسمت پایین برچسب هولوگرام و یک پوشش لاک وجود دارد؛ هولوگرام با نرم افزار بارکد خوان قابل خواندن است؛ زیر پوشش لاک یک کد ۱۶ رقمی قرار دارد که بعد از پاک کردن این پوشش شماره رهگیری محصول رؤیت می شود که از طریق شماره پیامک ۲۰۰۰۸۸۲۲ قابل استعلام است. تمام اطلاعات پیامک دریافتی بعد از ارسال کد ۱۶ رقمی باید با تمام اطلاعات برچسب یکسان باشد. علاوه بر پیامک از طریق شماره تلفن گویای ۶۱۸۵- ۰۲۱ و وب سایت www.ttac.ir نیز می توان برچسب محصولات را رهگیری کرد.

– در مورد محصولات وارداتی اگر پیامک فرستادیم و جوابی دریافت نکردیم محصول تقلبی است؟
نکته ای که در مورد این سیستم وجود دارد این است که اگر با یکی از چهار روش نامبرده اقدام به استعلام محصولی کردیم و نتیجه نگرفتیم تقلبی بودن محصول صد درصد تأیید نمی شود؛ زیرا بخشی از این سیستم با دخالت نیروی انسانی اداره می شود. مسئول فنی شرکت وارد کننده به ازای هر گروه محصول، شماره ای از سازمان دریافت می کند که موظف است این شماره را در سایت مخصوص، آزاد کند. ممکن تمام مراحل قانونی و محصول مشکلی نداشته باشد اما مسئول فنی، این شماره را در سایت آزاد نکرده باشد یا خطای دیگری مرتکب شده باشد. بنابراین توصیه می شود از چند روش استفاده شود و اگر حساسیت محصول بالاست به صورت حضوری مراجعه و استعلام بگیرند. این روش از امنیت بالایی برخوردار بوده و تلاش زیادی برای موارد حفاظتی آن انجام شده است. اما همیشه افرادی که سود اقتصادی برایشان در اولویت است یک قدم از مراجع قانونی جلوتر هستند.

-ورود یک محصول به بازار به چه مجوزهایی نیاز دارد؟
سه پروانه وجود دارد : پروانه مسئول فنی، پروانه بهره برداری و آخرین پروانه که اجازه می دهد محصول وارد بازار شود پروانه ساخت است. اخذ هر یک از این مجوزات نیازمند انجام مراحل تعیین شده و تأیید آن از سوی سازمان است. گرفتن پروانه ی مسئول فنی و بهره برداری هرگز اجازه توزیع و عرضه ی محصول در بازار را نمی دهد و اگر روی بسته بندی محصول پروانه بهره برداری قید شده و پروانه ساخت ندارد محصول از نظر بهداشتی مراحل مربوط به اخذ پروانه ساخت را طی نکرده است.

-اگر مصرف کننده محصولی خریداری کند که لوگو و کدهای مربوطه را داشته باشد اما به هر نحوی به سالم بودن یا اصل بودن آن شک کند چطور می تواند استعلام بگیرد؟ آیا حتماً باید مراجعه حضوری داشته باشد؟
در سایت سازمان بخشی برای این مورد وجود دارد که متأسفانه گاهی به روز نیست. اگر شما بتوانید کد را در این بخش پیدا کنید که تأیید می شود. اگر نبود این به معنای نفی آن محصول نیست. باید محصول را طی مراجعه حضوری برای ما بیاورید تا از دانشگاه های علوم پزشکی به طور مستقیم استعلام بگیریم.

-توصیه شما به مصرف کنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی چیست؟ چه مشکلاتی ممکن است در اثر مصرف لوازم آرایشی تقلبی بروز پیدا کند؟
به مصرف کنندگان توصیه می کنیم درخرید محصولات غذایی و آرایشی بهداشتی توجه بیشتری داشته باشند مخصوصاً لوازم آرایشی که اکثراً اثرات مضر آن خاموش است ؛ البته محصولات سلولزی هم هستند که درجه ریسکشان پایین تر است و همین طور محصولات پاک کننده که اگر مجوز هم نداشته باشند ریسک کمتری دارند؛ اما محصولی مانند رژ لب یا مداد چشم، کرم ها و محصولات مشابه آرایشی با مخاط داخلی بدن در تماس هستند و خطرات آن ها در کوتاه مدت آشکار نمی شود. اگر فردی محصول غذایی مثلاً شیرترشیده مصرف کند بلافاصله اثر آن در بدنش مشخص می شود؛ اما مواد آرایشی آلوده چنین اثر فوری و واضحی ندارند. متأسفانه بانوان ما بیشتر راغب به خرید محصولات آرایشی ارزان قیمت هستند که اکثراً بدون تأییدیه ی بهداشتی است. این در حالی ست که به مرور زمان فلزات سنگین موجود در این مواد آرایشی در مغز استخوان، کلیه و کبد تجمع پیدا می کنند و بعد از سال ها باعث بروز بیماری های زیادی از جمله سرطان در بدن می شوند. حساسیت وزارت بهداشت روی این محصولات بسیار زیاد است؛ اما مصرف کنندگان هم باید هوشیار باشند.
مصرف کنندگان می توانند چنانچه به مورد مشکوکی برخورد کردند در کاشان با شماره ۵۵۴۷۳۰۲۶ داخلی ۱۰۸ تمایس بگیرند. اگر محصول مربوط به لوازم آرایشی باشد در بازرسی های روزانه قرار می گیرد و بلافاصله از سطح عرضه جمع آوری می شود و اگر مواد غذایی باشد با معاونت بهداشتی مکاتبه می کنیم که آن ها اقدام به جمع آوری محصول نمایند. متأسفانه بی تفاوتی یکی از مشکلات جامعه ی ماست. این که نسبت به عرضه یک محصول بدون مجوز بی تفاوت باشیم و اجازه بدهیم عده ای متقلب از این طریق به سودهای کلان برسند اصلاً درست نیست. امیدوارم این اطلاعات برای مخاطبان شما مفید واقع شود.

-بله صحیح می فرمایید. درست است که سازمان هایی مانند شما مسئول هستند اما مصرف کنندگان هم باید با دقت بیشتری اقدام به خرید کنند و چشم و گوش سازمان های نظارتی باشند. سپاس از اطلاعات مفیدتان، برای شما و همکارانتان آرزوی موفقیت داریم.