کاشان نیوز- ابوالفضل نجیب: تمایز ذهنیت هنرمند گستره تخیلات بی پایان است. این تخیلات حاصل رابطه کشف الشهودی با جهان پیرامون و تصورات ناممکن است. این تخیلات بر دو گونه اند. یکی تخیل به رویاهای بظاهر دست نیافتنی و به همان اندازه کابوس های پیش رو. ژول ورن از نمونه نادر و کم نظیر از ان دسته هنرمندانی بود که تلاش کرد رویاهای انسان را دستمایه تخیلات و در عالم مجازی جامه عمل بپوشاند. چنانچه در نهایت بسیاری از رویاهای او رنگ واقعیت به خود گرفت. بخش دیگر این تخیلات اما به نگرانی ها و دغدغه های هنرمند از اینده بشر و آنچه به آخرالزمان تلقی می کنیم، مربوط می شود. این رویکرد اغلب تجسم یافتگی کابوس های جهان اخرالزمانی است. کمیت این ژانر در مقایسه با رویاپردازی ها ، چه در آثار سینمایی و ادبیات داستانی نشان از اهمیت و توجه هنرمند و بالمال درگیری و دغدغه ذهنی با نوعیت کابوس ها عیت دارد. یونسکو، کامو را می توان جدی ترین و پردغدغه ترین نسبت به سرگشتگی و بحران های فردی و بالمال اجتماعی انسان معاصر معرفی کرد. این ها اما دغدغه اصلی شان حالیت انسان و بحران های واقعی بود. و ارتباط کمتری با تبعات آخرالزمانی این بحران ها داشت. در اینجا اما تمرکز بر آینده جهان و انسان است. جهانی که همان اندازه در خلسگی تسلط بر جبرهای ناشناخته، به نسبت بسیار افزون تر نگران از کابوس ها است. با چنین رویکردی شاهد آثار بسیاری در حوزه سینما و ادبیات هستیم. رویکردی که اغلب بر نگرانی های حاصل از تحقق کابوس ها دلالت و تاکید دارند.
در حوزه سینما از مشهورترین آثار این ژانر می توان به اینک اخرالزمان ساخته فرانسیس فورد کاپولا، جنگ ستارگان ساخته جورج لوکاس، دکتر استرنجلاو ساخته استنلی کوبریک، روزی که دنیا از حرکت ایستاد ساخته اسکات دریکسون، بیسکویت سبز اثر ریچارد فلایشر، فارنهایت ۴۵۱ ساخته فرانسوا تروفو، و … اشاره کرد. در حوزه ادبیات داستانی می توان به آثاری همچون ابلیس نوشته استفان کینگ، ایستگاه یازده نوشته امیلی سنت جان مندل، جاده نوشته کورمک مک کارتی، خشکسالی نوشته جیمز گراهام بالاد، مترو ۲۰۳۳ نوشته دیمیتری گلوخوفسکی اشاره کرد. در تمامی این آثار آخرالزمانی جهان به طریقی یا با اعمال اراده بشر در شکل جنگ و فعالیت های هسته ای و فضایی و یا در اشکال بروز و ظهور بلایای طبیعی و ظهور امراض و ویروس های ناشناخته و ترکیب یافتگی های ناخواسته در حوزه بیولوژی و … در آستانه ویرانی قرار می گیرد. در میآن تمامی آثار سینمایی و نوشتاری مورد اشاره و نشده بی تردید رمان کوری ژوزه ساراماگو می تواند شبیه ترین و شگفت ترین به وضعیت کنونی جهان درگیر با ویروس کرونا یاد کرد. هر چند رمان کوری بیش از هر چیز بر بحران هویت انسان امروز و گمگشتگی او و فقر ارتباط و پایمال شدن عدالت و معضلات ناشی از جهان مدرن تاکید دارد و از این روی ابعاد و دامنه تفسیر و تاویل پیرامون ان محدود و محصور به کابوس محوری صرف نمی شود. اما تصویری که ساراماگو از ویرانی جهان در قالب شهر فرضی اپیدمی زده کوری ترسیم می کند، شباهت های قریبی با پایان جهانی دارد که ورود ان به اخرالزمان یا بهتر بگویم به جهان بهتر با کوری آغاز می شود. شباهت های موجود بین وضعیت کرونازده امروز با شهرخیالی مبتلا شده ساراماگو به کوری آنچنان به لحاظ کمیت و کیفیت و تنوع گسترده است که جز با سیاهه کردن این شباهت ها، به اهمیت و درک فرازمانی نویسنده کوری پی نخواهیم برد. اهمیت این کار برای حقیر نه از باب تاکید بر درک فرازمانی ساراماگو از آخرالزمان که بیشتر از ضرورت فهم و درک ما نسبت به وضعیتی که در ان قرار گرفته ناشی می شود. در نوشته ای جداگانه به ابعاد رمان کوری خواهم پرداخت، اما در این یادداشت صرفا بر این شباهت های قریب تامل و تاکید دارم.
لازم به ذکر است برای فهم بیشتر این همانی لازم است اتفاقات پیرامونی و تبعات گسترده وضع موجود در اشکال فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، روحی و روانی، تصمیمات دولتی، و … و در کلیت اخبار روزانه که تمامی متاثر از حضور کرونا می باشد، با تامل و دقت مضاعف تعقیب شود. نکته دیگر این شباهت ها بدون در نظر گرفتن تقدم و تاخر بروز سیاهه شده. با کمی تمرکز و حوصله می توانید هر یک از ان ها را بر اساس تقدم و تاخر ظهور اجتماعی ردیف کنید. شاید برخی موارد مثل خودکشی چندان ظهور و بروز کمی نداشته، اما حداقل تا این زمان شاهد چند فقره خودکشی از جمله مرد ثروتمند ایتالیایی که به دلیل تاثر از دست دادن افراد خانواده خود را از آپارتمان محل سکونت به خیابان پرتاب کرد، باشیم. صرفنظر از پیامدهای ناشی از وضعیت های تهدیدکننده که ترس و نگرانی و دلواپسی و وحشت از بدیهی ترین می باشد، می توان به شباهت های زیر به مثابه وجوه جزئی تر این وضعیت اشاره کرد.
پنهانکاری – توسل به دروغ – سیطره تمام و کمال بر رسانه های دولتی – انسداد خبری در سایر رسانه ها – اعلام وضعیت فوق العاده – وضع و اعمال قوانین تازه – محدود کردن ازادی های اجتماعی و فردی – توسل به خشونت – اعمال جریمه نقدی– محکومیت زندان بخاطر نقض قوانین – خودکشی – احتکار و گران فروشی – بحران بی آبی – سرعت و رشد تصاعدی ویروس – نقش و دخالت نیروهای امنیتی – اتخاذ راه حل برای کاهش هزینه های درمان، پیشگیری و … – حساسیت بر پروژه های اقتصادی — ایستگاه های تست خیابانی – دستگیری مبتلایان – فرار زندانیان – توسل به نیروی قهریه – تدفین جنازه ها بدون انجام تشریفات – تدفین خارج از عرف – سوزاندن وسایل بجامانده از قربانیان – واکنش علمای دینی – اهمیت مضاعف پول و اشیای قیمتی – کمبود مواد غذایی و بهداشتی – بیرون کشیدن پس اندازها از بانک توسط مردم – فروپاشی سیسم بانکی – تعطیلی و معلق ماندن خدمات دوایر دولتی – قرنطینه – تشدید بی اعتمادی مردم به رسانه دولتی – مبتلا شدن کادر درمانی بیمارستان ها – ابتلای مدیران و مسئولان طراز اول – از رسمیت افتادن جلسات دولت – تعطیل شدن نهادهای مهم مملکتی از جمله مجلس – متواری شدن مبتلایان از بیمارستان ها – دستگیری های خیابانی – حمله به منازل شخصی – ممنوعیت تجمعات – ظهور ناکارآمدی دولت – بحران در مدیریت – دادن وعده های دروغ – سراسیمگی مسئولین دولتی – افزایش تنش های روانی در جامعه – در انحصار گرفتن امکانات ایمنی و پیشگیرانه توسط مقامات دولتی – و … به این شباهت ها می توان موارد دیگری افزود.
بعلاوه ضعف و سراسیمگی انسان و افول ظرفیت های بالفعل در مواجهه با پدیده های نوظهور. بحرانی که هر دو از یک نقطه شروع و با سرعتی غیر قابل تصور و از طریق ساده ترین تماس در یکی به تسری کوری و در واقعیت در بدترین وضعیت به مرگ منتهی می شود. نشانه های پنهان دیگری بر شباهت های غریب این دو وضعیت تاکید دارند. این نشانه ها پیش از هر چیز بر ناکارمدی و رویکردهای امنیتی و نظامی برای اعمال مدیریت بر وضع پیش امده دلالت دارد. در ابتدای رمان کوری، مبتلا شدن دکتر به کوری و گزارش او به دولت پیامدهای غافلگیرکننده از جمله نخستین ان پنهانکاری و در قدم بعدی دستگیری و ایزوله کردن مبتلایان و وضع و اعمال قوانین سخت گیرانه دارد. قوانینی که اگر چه در صورت ظاهر برای پیشگیری از شیوع کوری وضع می شود، اما ماهیتی کاملا نظامی و مستبدانه دارد. وضعیتی که نه تنها تغییری در وضع روحی مبتلایان ایجاد نمی کند که به ترس و نگرانی مردم و در ادامه به وضعیتی منجر می شود که مبتلایان کوری خود را فراموش و با دغدغه های نگران کننده تری روبرو می شوند. این وضعیت در نهایت به درگیری میان مبتلایان و خشونت و مرگ و شورش علیه نگهبان های اردوگاه فرنطینه شدگان منتهی می شود. نباید فراموش کرد این شباهت ها محدود به دوره ای است که کرونا هنوز اصطاحا به پیک یا نقطه اوج خود نرسیده، به یمن برخی تمهیدات مغازه ها هنوز خالی نشده اند
تصاویری که این روزها و در حاکمیت کرونا از خیابان های شیک اما تهی از ادم و بعضا ترسناک و وهم آلود شهرهایی چون پاریس و لندن و مادرید، نیویورک و … مشاهده می کنیم بطرز قریبی شبیه شهری است که پس از الوده شدن شهروندان و به تعبیر ساماراگو در انچه او به آشوب ازلی تعبیر می کند، شاهد هستیم. با این تفاوت که بر خلاف انچه در کوری از وضع شهر تصویر می شود، شهرهای کرونا زده همچنان شکوه و زیبایی و اقتدار و جذابیت و نظم و ترتیب خود را حفظ کرده اند. در رمان کوری بر خلاف ظاهر امروز شهرهای کرونازده، اما شاهد اجساد بوگرفته، سگ های ولگرد در حال خوردن جنازه ها، مغازه های تاراج شده، خیابان های انباشته و آلوده به نجاست و کثافت انسان، ماسکه شدن خودروها و اتوموبیل ها و … بالا آمدن فاضلاب شهری و گنداب زدگی تمام و کمال شهر هستیم.
دیدگاه شما