شهرزیرزمینی طسمیجان، قهوه طسمیجان، قلعه طسمیجان و محوطه طسمیجان عباراتی است که هنگام جستجوی کلمه طسمیجان در موتور جستجوی گوگل به آن‌ها می‌رسیم. طسمیجان کجاست؟ طسمیجان چیست؟ علت بر سر زبان افتادن طسمیجان در ماه‌های اخیر چیست؟
کاشان نیوز- مطهره حاجی‌زاده: مستندترین منبعی که از طسمیجان داریم، پرونده ثبتی قلعه سفید و تپه طسمیجان است که در سال ۱۳۷۷ به ثبت میراث فرهنگی رسیده است. در پرونده ثبت ملی این منطقه آدرسی که برای این محوطه‌ای باستانی ذکر شده، ۱۶ کیلومتری غرب کاشان، است. آدرسی نه چندان دقیق، بدون مختصات جغرافیایی که قاعدتا در سال ۷۷ چندان مرسوم نبوده است. بعد از بیست سال از ثبت ملی این محوطه، بار دیگر حرف طسمیجان سرزبان‌ها افتاده، اما با هویتی مجهول و به دور از هویت اصلی آن در نامگذاری شهری زیرزمینی در منطقه سفیدشهر که از آن هم اطلاعات میراثی مستندی در دست نیست. طسمیجان که جزئی از حریم مشکات محسوب می‌شود، این روزها به مثابه برندی برای اهالی سفیدشهر مطرح می‌شود تا از قهوه تا شهرزیرزمینی خود را به نام آن بزنند. هرچند معدود هستند کسانی که بدانند طسمیجان واقعا کجا واقع شده و به چه معنی است و اصلا چیست؟ در نقشه‌های گردشگری منطقه وقتی به دنبال طسمیجان بگردیم چیزی پیدا نمی‌کنیم. حتی در نقشه‌های ماهواره‌ای گوگل هم تپه طسمیجان ثبت نشده است. البته در نقشه مورد تصویب وزارت کشور، طسمیجان به عنوان منطقه‌ی گردشگری در حریم شهر مشکات، شهرستان کاشان به ثبت رسیده و با حریم شهرستان آران و بیدگل حدود یک و نیم کیلومتر فاصله دارد.
قدیمی‌ترین منبعی که به نام طسمیجان اشاره دارد، تاریخ قم است که از آن با نام قلعه طسموغان یاد می‌کند.محوطه طسمیجان در نزدیکی مشکات قرار داشته که بر اساس شواهد متعلق به دوره‌های ساسانی و اشکانی است. این منطقه به مساحت ۲ در ۲٫۵ کیلومتر پوشیده از سفال‌های نخودی و قرمز با تاریخ اشکانی و ساسانی بوده است. علاوه بر این نوع خاصی از سفال به نام سفال جیرینگی متعلق به دوره اشکانی هم در این منطقه پیدا شد. سفال جیرینگی تنها در بخش‌هایی از غرب ایران مشاهده شده است که برای اولین بار در مرکز ایران در محوطه طسمیجان یافت شد. وسعت تقریبی بقایای به جا مانده از مجموعه اراضی طسمیجان حدود ۳۰۰ هکتار و وسعت قلعه سفید درآن، یک هکتار است. بهمن ۹۶ بود که در خبری منتشره از خبرگزاری تسنیم وجود دومین شهرزیرزمینی ایران در سفیدشهر اعلام شد. در این خبر که به نقل از سیدمحمدساداتی‌نژاد، برادر نماینده کاشان و آران و بیدگل، است آمده:«بیش از دو دهه است که موضوع شهر زیرزمینی سفیدشهر به نام شهرزیرزمینی «دسکن» و یا «طسمیجان» در دستور کار انجمن دوستداران میراث فرهنگی سفیدشهر قراردارد و به مسئولان شهرستان اعلام شده بود، منتهی شرائط و وضعیت به گونه ای بود که امکان اکتشاف و بهره برداری از این شهر زیرزمینی تا به امروز میسر نشده و به تعویق افتاد.» به گفته ساداتی‌نژاد زهرا ساروخانی، سرپرست هیات باستانشناسی شهر زیرزمینی سفیدشهر در تاریخ ۱۰ بهمن ۹۶ وجود این شهر زیرزمینی را تایید کرده است. شهری که طبق گفته های مردمی، از یکطرف به قلعه های طسمیجان و قلعه سفید که متعلق به دوره اشکانی است راه دارد و از طرفی به منطقه کوهستانی غار ویس نیاسر و از طرفی دیگر به منطقه قدیمی و باستانی«چاله غم» در سفیدشهر که متعلق به دوره ساسانی است راه دارد که انجمن دوستداران نقشه این شهر زیرزمینی را نیز در اختیار دارد.»
در فروردین ۹۷ نیز در میدان ولیعصر(عج کاشان بنری با عنوان خوش‌‌آمدگویی به مسافران برای بازدید از شهرزیزمینی طسمیجان(سفیدشهر) نصب شده بود. اگرچه مسافران به دنبال این بنر به سفیدشهر رفتند و مکانی برای بازدید مهیا نبوده و دست خالی بازگشتند. حالا این سوال پیش می‌آید که چطور بعد از بیست سال که به گفته ساداتی‌نژاد، از وجود این شهر خبر داشتند و تاییدیه خانم ساروخانی در بهمن ۹۶، هنوز خبری از این شهر شنیده نمی‌شود؟ نقشه این شهر کجاست؟ کدام کاوش باستانشناسی نقشه را استخراج کرده است؟ از سفیدشهر تا طسمیجان و غار نیاسر چند کیلومتر راه است؟
برای جستجوی بیشتر به سراغ علمدار علیان، مسئول بخش باستانشناسی میراث استان اصفهان، رفتیم. علیان در توضیح این شهرزیرزمینی و نتایج کاوش آن به خبرنگار ما گفت:« نمی‌شود اظهار نظر قطعی کرد چون عملا کاری در سفیدشهر انجام نشده است.تمام صحبت‌هایی که شده صرفا پس از بازدید از یکی از فضاهایی بوده که امکان بازدید داشته است. یک ورودی اتفاقی بوده که به بخشی از فضا متصل است و امکان بررسی و اظهار نظر درباره آن فضا وجود ندارد. زمانی می‌توان که اظهار نظر کرد که طرح کاوش علمی برای آن داشته باشیم.»
علیان درباره برنامه کاوش سفیدشهر ادامه داد: «مشکل اعتباری برای کاوش وجود داشته و شهرداری نامه‌ای مبنی بر تامین اعتبار زده بود، ولی هنوز اعتباری اختصاص داده نشده است. ما به پژوهشگاه باستانشناسی اعلام کردیم و قرار است پژوهشگاه برنامه کاوش را پیگیری کند. هنوز درباره ماهیت این ساختارهای زیرزمینی نمی‌توان تصمیم گیری کرد و هر حرفی زده شده بنیان علمی ندارد.»
مسئول باستانشناسی میراث استان در جواب سوال ما درباره ارتباط این فضا با محوطه طسمیجان افزود: «این صحبت‌ها در مورد همه فضاهای زیرسطحی وجود دارد. در همه فضاهای زیرسطحی بحث ارتباط آن با فضاهای باستانی دیگر با طول چند کیلومتری وجود دارد. ولی به نظر من این حرف صرفا یک اعتقاد مردمی است و ارتباط سفیدشهر با طسمیجان در حال حاضر هیچ بنیان علمی ندارد.»
پس از بررسی بیشتر مشخص شد ساخت و مرمت چارتاقی ورودی شهرزیرزمینی سفیدشهر به دکتر حسین فرخ‌یار، عضو هیئت‌علمی گروه معماری دانشگاه آزاد کاشان سپرده شده است. برای اطلاع بیشتر از این شهرزیرزمینی به سراغ او رفتیم.به گفته فرخ‌یار او در شهریور ۹۶ به شهرداری سفیدشهر دعوت شده تا طراحی و مرمت بنای ورودی شهرزیرزمینی را برعهده بگیرد. اما این کار پس از ۱۵ روز به دلایلی متوقف شده است.
دکتر فرخ‌یار با کتابهای ارزشمندی درباره بناهای تاریخی کاشان شناخته می‌شود. کتابهای بهشتی در حاشیه کویر، صدخانه صد پلان و آب‌انبارهای کاشان از شاخص‌ترین کتابهای پژوهشی ایشان است که نشانی از سی سال سابقه پژوهشی ایشان در کاشان و آران و بیدگل می‌دهد.
در ابتدای صحبت‌ها نظر دکتر فرخ‌یار را درباره محوطه طسمیجان پرسیدیم. به گفته این استاد دانشگاه، قلعه سفید طسمیجان با معماری خاص خود می‌تواند خانه حاکم باشد و اظهار نظر درباره آن نیازمند حفاری و کاوش باستانشناسی است. این محوطه که بیست سال پیش ثبت ملی شده است، نیازمند ایجاد حریم و طرح کاوش است تا مستندات بیشتری برای نوشتن تاریخ و پیشینه آن داشته باشیم. و اینکه ده‌ها کشاورزی که در آنجا زندگی می‌کنند بگویند اجداد ما اینجا زندگی کرده‌اند، اهمیت تاریخی آنجا را نشان نمی‌دهد، وقتی آنجا اهمیت دارد که مستند تاریخی از آنجا به دست آوریم. مثل سفال‌هایی که پیدا شده و تاریخ آن را به دوره اشکانیان و ساسانیان رسانده است.
-در سفیدشهر واقعا چه چیزی داریم؟
چیزی که من در مشاهداتم از تمامی فضاهایی که به عنوان شهر زیرزمینی مطرح کردند دیدم، تنها فضاهای مجزای زیرزمینی بود، که به نظر می‌رسد فضای ارتباطی درون خانوادگی و همسایگی خانه‌ها باشد. فضاهایی که در بعضی خانه‌های کاشان، آران و بیدگل و کل منطقه دیده می‌شود.
– این فضاها چقدر این با یک شهر زیرزمینی تفاوت دارد؟
ما ساختارهای زیرزمینی و دستکند متفاوتی در کل ایران داریم. اما اینکه هر فضای زیرزمینی را به نام شهر معرفی کنیم اشتباه است. در تبلیغات سفیدشهر اعلام می‌شود دومین شهر زیرزمینی ایران، اما واقعا هیچ چیز جز چند فضای خالی، بدون مستندات تاریخی و بدون هیچ گونه کاوش وجود ندارد. فضاهایی که بهم متصل هم نیستند و مثل نوش‌آباد در ادامه هم نیستند. نباید چیزی را به فضاهای موجود افزود و تونل برای اتصال این فضاها بزنیم تا بگوییم این یک شهر زیرزمینی تاریخی است. این کار گم کردن ذهن‌ها از روند تحولات تاریخی منطقه کاشان است. ما شک نداریم که نوش‌آباد، سابقه پیش از اسلام دارد، شک نداریم که طسمیجان برای دوره تاریخی است. اما برای ساختارهای زیرزمینی سفیدشهر مستندی در دست نیست. نباید فضایی بسازیم که وجود ندارد و بخواهیم مسیر تاریخ کاشان را عوض کنیم. تنها به این دلیل که این منطقه زادگاه فرد خاصی است؟ فردی که می‌خواهد شهر زادگاه خود را از بن بست دربیاورد، اما باید بدانیم اگر توانستیم رئیس چند اداره را عوض کنیم، با قدرت سیاسی و پول نمی‌توانیم مسیر تاریخ را هم تغییر دهیم. چرا هزینه این کارها باید از جیب کشاورزی که به سختی در گرمای ۵۰ درجه خربزه و پنبه می‌کارند بیاید؟ مردم زحمتکش سفیدشهر به سختی مالیات و عوارض می‌دهند و آقایان این پول را برای رقابت با شهرهای دیگر هزینه کنند چون قصد دارند شهرزیزمینی بسازند!
-به نظر شما چه هدفی در پی ساخت این شهرزیرزمینی دنبال می‌کنند؟ هدف حفاظتی و میراثی دارند؟
متاسفانه این افراد هیچ اعتقادی به کاری که می‌کنند، هم ندارند. نه تنها اطلاعات تاریخی ندارند، حتی تاریخ و میراث را دوست هم ندارند. که اگر دوست داشتند، برای چیزی که وجود ندارد، هزینه نمی‌کردند. این افراد اگر میراث تاریخی را دوست داشتند، برای حفظ بناهای تاریخی که در سفیدشهر هست، تلاش می‌کردند. بروند چارتاقی‌ها و خانه‌های تاریخی آن منطقه را احیا کنند.
-داستان شهرزیزمینی از کی و بر مبنای چه مطالعه‌ای شروع شد؟
در شهرداری و شورای سفیدشهر صرفا یک فیلم دارند که برای قانع کردن من نیز از آن استفاده کردند. می‌گویند این فیلم مسیر یک کیلومتری در زیر شهر است ولی وقتی خواستم من را به این مسیر ببرند طفره رفتند و تنها مسیرهایی را دیدم که نهایت بعد از بیست تا سی متر به بن‌بست می‌رسد. بعد فهمیدم آن فیلم تدوین شده بود و همین مسیرهای بیست سی متری را پشت سرهم انداخته بودند.حتی مسیر قنات هم نیست، که مسیر طولانی بهم متصل باشد. تنها چند مسیر مجزا که ارتباط با بادگیر خانه ها دارد، وجود دارد.
برای چنین ادعایی حداقل دو سال کار مطالعاتی تیم باستانشناسی و معماری لازم است. صرف اینکه مردم چیزی را تعریف کند، سندیت تاریخی ندارد. حتی طرح احیا و مرمتی هم وجود نداشته که بعد از اثبات وجود چنین ساختار دستکندی، کار کاوش و معرفی آن شروع شود، صرفا ادعا می‌کنند. در شهرداری سفیدشهر جواب من را ندادند که چرا قبل از هرچیزی، کار مطالعاتی نشده؟ چرا بعد از چهل سال تازه حرف از این شهر شده؟ چرا بعد از کاوش نوش‌آباد مطرح نشد؟ چرا بعد از دو سال که مطرح شده، هنوز هیچ چیزی نیست تا ببینیم؟
-آیا به جز این حرف‌ها کار غیرقانونی هم در مورد شهرزیزمینی سفیدشهر انجام شده است؟
بارها به من گفتند تو این شهر زیرزمینی را دربیار و کاری به هزینه آن نداشته باش! این هزینه از کجاست؟ چندین مقنی به سفیدشهر آورده‌اند تا این فضاها را بهم متصل کنند. دستگاه حفره‌یاب از پژوهشگاه آورده‌اند تا مسیرهای خالی زیرزمینی را پیدا کرده و بهم متصل کنند. همه این‌ها به کنار، این مسیر را می‌خواهند پیوند بزنند به قلعه اشکانی در ۳ کیلومتری این شهر! امکان ندارد قلعه اشکانی طسمیجان با جایی مثل نصرآباد متصل باشد. فقط شایعاتی از میان مردم وجود دارد که نقل می‌کنند اجداد ما از این مسیر رفته و به قلعه طسمیجان رسیدند، خب ثابت کنید! این مسیر وجود ندارد! حتی با دستگاه حفره‌یاب هم ساختار آن پیدا نمی شود و حتی قناتی هم در این مسیر نیست. چرا این مسیر را نمی‌توان پیدا کرد؟
من در این قصه به بن‌بست رسیدم و نهایتا قانع شدم تا مصاحبه کنم. معتقدم هیچ چیزی آنجا نیست. دست‌هایی در کار است تا تاریخ سازی کنند. ما اگر قدرت داریم تا رییس چند اداره را عوض کنیم، مسیر تاریخ را نمی‌توانیم عوض کنیم. اگر این افراد راست می‌گویند، چیزهایی که روی زمین است را حفظ کنند.
صحبت‌های دکتر فرخ‌یار و پس از آن عزل شهردار سفیدشهر توسط شورای این شهر، ابهامات بسیاری در رابطه با این ساختار زیرزمینی به وجود می‌آورد. ابهاماتی که پژوهشگاه باستانشناسی و باستانشناسان میراث اصفهان نیز پاسخی برای آن ندارند. امیدواریم با تغییر مدیریت اداره میراث فرهنگی کاشان، پاسخی برای سوال‌هایمان پیدا کنیم.
ایران ده‌ها ساختار زیرزمینی مشخص و کاوش شده دارد که نمونه‌هایی از آن در نوش‌آباد، سامن همدان، میمند کرمان و مناطق دیگری از ایران وجود دارد. هرکدام از این ساختارها دستمایه مقالات و پژوهش‌های گسترده‌ای بوده‌اند که در همایش‌ها و مجلات معتبر علمی به چاپ رسیده‌اند. با این وجود هنوز هیچ پژوهش علمی درباره ساختارهای زیرزمینی سفیدشهر انجام نشده و انجمن دوستداران میراث فرهنگی سفیدشهر نیز چیزی برای ارائه ندارد. به نظر می‌رسد تنها سند مکتوب از این شهر، هزینه‌هایی باشد که از جیب مردم سفیدشهر پرداخت شده است. در پایان به همه دوستداران میراث باید جمله‌ای از ابوالفضل بیهقی، مورخ قرن پنجم هجری را یادآور شد:« تاریخ به راه راست می‌رود که روا نیست تحریف و تبذیر در آن.»
سعی کنیداونی که به دردمیخوره بیاریدنصرابادهنرمندزیادداره که ازاونای که درمیراث هستندبیشترمیفهمنددنبال خوباش باشین اگه میخاین موفق بشین نصرابادتنهاشهری هست که مردمش برای این کارازجون مایه میزارن
با سلام به مدیر انگلیسی کاشان نیوز ایا اسرائیل وقتی فلسطین را غصب نموده است بگویم اراضی قبلا از فلسطینیها بود الان مال اسرائیل است ؟من فکر کنم اجداد شما از یهودیان کاشان بود که ژن و خوی اسرائیلی صهیونیسم را در وجود شما وهمرزمان شما در عرصه غصب و مصادره وشهر گشائی به یادگار گذاشته است با کمی تامل می توان سایت شما را از جمله سایت های صهیونیسم کاشانی نام برد کهبا دروغ وشایع پراکنی نمی دانم چه اهداف شومی را به دنبال داری اما بدان لعنت خداوند و مردم سفیدشهر به دنبال شما است که به جای اینکه از حق مظلومین دفاع کنی به نا حق مطالبی را درج می نمایید من به نوبه خودم از خداوند متعال می خواهم اگر به ناحق می نویسید انشا الله ذلت همیشگی شما را ببینم ودر روز قیامت اگر اعتقاد داشته باشید که نمی دانم صهیونیسم ایا اعتقاد دارد جلوی شما را خواهم گرفت حق شما با زهرای مرضیه فاطمه الزهرا وسلام
سلام فکر کنم انچه اشاره کردید ....... شاهد مثال شماهستید که مانند مستعماران انگلیسی و........... تصمیم به شهر گشائی وعقده گشائی هستید و با مصادره زمینهای هزاران ساله سفیدشهر و ابنیه تاریخی این شهر را می خواهید به یغما ببرید شما دزدان روز هستید ............. خجالت بکشید واز خدا حیا کنید ایاحتی سفد اخیر که در رابطه حتی موقع نصرآباد به سفیدشهر تغیر نام داد وحتی قبل از ان را مطالعه کرده اید بدانید با دروغ و حیله گری شما روباه صفتان هیچگاه مسیر تاریخ را نخواهید توانست عوضشود که این اراضی متعلق مردم سفیدشهر است الان هم اسناد ملکی ان را نگاه کنید از قدیم الیام مال مردم سفید شهر است وشما مدیر سایت صهیونیسم اسرائیلی کاشان نیوز مانند صهیونیسم می خواهید مسیر تاریخ را عوض کنیدوای برشما صهیونیسم انگلیسی صفت و مرگت باد اگر قابل هدایت نباشی
با سلام واقعا مسیر تاریخ را هم با حرفهای شما کاشان نیوز عزیز نمی توان عوض کرد مسیر که الن شاهد ان هستم تفرقه افکنی وسیاست انگلیسی صهیونیسمی شما بزرگواران که به دروغ می خواهید بگوید ان رجل (حرف مرد یکی است ) مانند ...تعجبا رسانه شما به تهمت می گوید چند مقنی ..........گرچه باید بگویم جواب احمقان خاموشی است کاشان نیوزی عزیز جواب شما خاموشی است
سعی کنیداونی که به دردمیخوره بیاریدنصرابادهنرمندزیادداره که ازاونای که درمیراث هستندبیشترمیفهمنددنبال خوباش باشین اگه میخاین موفق بشین نصرابادتنهاشهری هست که مردمش برای این کارازجون مایه میزارن
با سلام به مدیر انگلیسی کاشان نیوز ایا اسرائیل وقتی فلسطین را غصب نموده است بگویم اراضی قبلا از فلسطینیها بود الان مال اسرائیل است ؟من فکر کنم اجداد شما از یهودیان کاشان بود که ژن و خوی اسرائیلی صهیونیسم را در وجود شما وهمرزمان شما در عرصه غصب و مصادره وشهر گشائی به یادگار گذاشته است با کمی تامل می توان سایت شما را از جمله سایت های صهیونیسم کاشانی نام برد کهبا دروغ وشایع پراکنی نمی دانم چه اهداف شومی را به دنبال داری اما بدان لعنت خداوند و مردم سفیدشهر به دنبال شما است که به جای اینکه از حق مظلومین دفاع کنی به نا حق مطالبی را درج می نمایید من به نوبه خودم از خداوند متعال می خواهم اگر به ناحق می نویسید انشا الله ذلت همیشگی شما را ببینم ودر روز قیامت اگر اعتقاد داشته باشید که نمی دانم صهیونیسم ایا اعتقاد دارد جلوی شما را خواهم گرفت حق شما با زهرای مرضیه فاطمه الزهرا وسلام
سلام فکر کنم انچه اشاره کردید ....... شاهد مثال شماهستید که مانند مستعماران انگلیسی و........... تصمیم به شهر گشائی وعقده گشائی هستید و با مصادره زمینهای هزاران ساله سفیدشهر و ابنیه تاریخی این شهر را می خواهید به یغما ببرید شما دزدان روز هستید ............. خجالت بکشید واز خدا حیا کنید ایاحتی سفد اخیر که در رابطه حتی موقع نصرآباد به سفیدشهر تغیر نام داد وحتی قبل از ان را مطالعه کرده اید بدانید با دروغ و حیله گری شما روباه صفتان هیچگاه مسیر تاریخ را نخواهید توانست عوضشود که این اراضی متعلق مردم سفیدشهر است الان هم اسناد ملکی ان را نگاه کنید از قدیم الیام مال مردم سفید شهر است وشما مدیر سایت صهیونیسم اسرائیلی کاشان نیوز مانند صهیونیسم می خواهید مسیر تاریخ را عوض کنیدوای برشما صهیونیسم انگلیسی صفت و مرگت باد اگر قابل هدایت نباشی
با سلام واقعا مسیر تاریخ را هم با حرفهای شما کاشان نیوز عزیز نمی توان عوض کرد مسیر که الن شاهد ان هستم تفرقه افکنی وسیاست انگلیسی صهیونیسمی شما بزرگواران که به دروغ می خواهید بگوید ان رجل (حرف مرد یکی است ) مانند ...تعجبا رسانه شما به تهمت می گوید چند مقنی ..........گرچه باید بگویم جواب احمقان خاموشی است کاشان نیوزی عزیز جواب شما خاموشی است
چشم... ?