کاشان نیوز-ابوالفضل نجیب: تا اتمام اولتیماتوم مجلس در ملزم کردن دولت به مصوبه خروج ایران از مهم‌ترین بند تعهدات برجام کمتر از بیست روز باقی است. روزهایی که در عرف و مقیاس زمانی دیپلماتیک به چشم بر هم زدن می‌ماند. برخورد از موضع بالای ایرآن‌که می‌توان به اعتماد نفس کاذب تعبیر کرد، نه‌تنها مشکلی حل نکرده که با اولین واکنش‌های آنتونی بلینکن وزیر خارجه از دشواری مسیر پیش رو و چالش‌های جدید خبر می‌دهد.

اظهارات روز جمعه ۱۰ بهمن وزیر خارجه امریکا مبنی بر این‌که:
«دولت بایدن از بازگشت به توافق هسته‌ای به‌عنوان بستری برای مذاکرات گسترده‌تر استقبال می‌کند.»

اگرچه نشان از تمایل بایدن به بازگشت به برجام داشت، اما درعین‌حال بر شروط و مسیری تأکید می‌ورزید که نمی‌توان چشم‌انداز خوش‌بینانه‌ای آن‌چنان‌که موردنظر دولتمردان است متصور شد. آنچه این خوش‌بینی را موردتردید جدی قرار می‌دهد، در این اظهارات می‌توان ردیابی کرد:

«بایدن بسیار شفاف بوده، اگر ایران به پایبندی کامل از تعهدات خود ذیل برجام بازگردد امریکا نیز همان کار را می‌کند. ایران در چندین حوزه در تناقض برجام است و مدتی طول می‌کشد که اگر تصمیم بگیرند به تابعیت برگردد و ما باید ابتدا راستی آزمایی کنیم که در حال تبعیت هستند.»

این توضیحات علاوه بر این‌که توپ بازگشت به برجام را به زمین ایران می‌اندازد، بر شروط دیگری اشاره دارد که مذاکره اولین گام آن محسوب می‌شود. این در حالی است که اظهارات وزارت خارجه و بسیاری که ظاهرن مسئولیت و جایگاهی در این خصوص ندارند، با صراحت نه‌تنها از عدم هرگونه مذاکره که با تأکید بر پرداخت غرامت‌های ناشی از تحریم‌های دولت ترامپ تأکید و اصرار ورزیده‌اند. تکرار این مطالبات از سوی ظریف در واکنش به اظهارات وزیر خارجه امریکا نشان از ادامه همان روحیه اعتمادبه‌نفس روزهای قبل از رسیدن بایدن به کاخ سفید دارد.

با این وضع آنچه حداقل از سطح منازعات کلامی برداشت می‌شود، چندان امیدوارکننده نیست. این وضعیت بر ارزیابی درست چند ماه پیش برخی که دوران پساترامپ و روی کار آمدن بایدن را با واقع‌بینی و عقلانیت سیاسی ارزیابی و بر اتخاذ مواضع واقع‌بینانه از سوی ایران تأکید داشتند، دلالت دارد.

اظهارات وزیر خارجه بایدن چنانچه قابل پیش‌بینی بود مشروط کردن رفع تحریم‌ها به‌عنوان اولین گام، به بازگشت ایران به نقطه صفر و یعنی التزام و اجرای تمام‌قد به تعهدات آن است. به این شرط تهدید تلویحی وزارت خارجه امریکا به زمان محدود ایران برای بازگشت به تعهدات و نقطه سفر را علاوه کنید. این اشارات از یک‌سو به این معنی است که امریکا چندان تمایلی به ادامه وضعیت بلاتکلیفی ندارد. مضاف بر این‌که بایدن به‌خوبی می‌داند ادامه وضعیت موجود درنهایت به نفع او و متضمن موازنه مثبت در مذاکرات احتمالی پیش رو خواهد بود. این اطمینان را پیش از تحریم‌های ترامپ، اظهارات شتاب‌زده و شادکامی‌های مقامات ایرانی به بایدن ارزانی داشتند.

با این وضعیت بدیهی است بایدن چندان رغبتی به حل ضرب‌الاجل مناقشه برجام نداشته باشد. گزاره‌های که وزیر خارجه امریکا به آن اشاره کردند، درواقع تأکیدی بر رویکرد ملاحظه‌کارانه و با صبر و حوصله از سوی کاخ سفید است. با این حساب می‌توان اشاره آنتونی بلینکن به از بین رفتن فرصت بازگشت به برجام را آشکارا به فراخوانی امریکا به پیش گذاشتن گام اول برای مذاکره تعبیر و تلقی کرد. انتظار حداقلی که اما از منظر دیپلماسی جمهوری اسلامی نه‌تنها منتفی که تلاش شده به خط قرمز تعبیر و معنی شود.

با صورت‌مسئله موجود که هرکدام از طرفین به پا پیش گذاشتن و برداشتن گام اول اصرار و به‌شرط و بلاشرطی اصرار می‌ورزند، می‌توان وضعیت کنونی را به فاز جدیدی از ادامه چالش‌های پساترامپی تعبیر و تلقی کرد. این‌که این فاز چه مدت‌زمان طول بکشد به نظر می‌رسد پیش از آن‌که منوط به خواست امریکا، معطوف به جنگ قدرت در ایران خواهد بود.

به معنی ادامه وضعیت بلاتکلیفی که حاصل آن نه بازگشت ایران به تعهدات برجام و نه اقدام امریکا به رفع تحریم‌ها خواهد بود. این وضعیت هدفمند قرار است تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آینده در ایران ادامه یابد. این فرض به نشانه‌هایی مبتنی است که از جانب سیاست‌گذاران واقعی ایران مسبوق به سابقه است.

عاملین و آمرین این رویکرد یکی اصرار بر رفع ضرب‌الاجل تحریم‌ها و دیگری به تأخیر انداختن آن تا بعد از نتایج انتخابات ریاست جمهوری آینده دارد. این سیاست‌گذاران هم چنان‌که پیش‌تر ترجیح‎شان حل چالش برجام با روی کار آمدن بایدن بود، در رویکرد داخلی یکی برای تثبیت و دیگری برای تصاحب قدرت اجرایی همچنان از برجام برای دستیابی به اهداف جناحی بهره‌برداری می‌کنند.

آنچه به تلویح از سوی وزارت خارجه امریکا به فرصت سوزی برای پیش‌گامی ایران به تعهدات برجامی به‌عنوان گام اول و راستی آزمایی و اعتمادسازی تعبیر می‌شود، به‌نوعی ناظر بر پیش‌خوانی کاخ سفید از جنگ قدرت در ایران و بالمآل و همچنان ماهی گرفتن از آب گل‌آلود میان جناح‌های سیاسی است. با این توضیح که برخلاف جنگ جناح‌های داخلی ما که از هستی و جان مردم مایه می‌گذارند، ترامپ و بایدن با همه اختلافات بر تأمین منافع ملت خود و به هر طریق ممکن اجماع دارند.