کاشان نیوز – ابوالفضل نجیب: بسیاری بر این باورند که ریشه‌های انحراف و همچنین تبدیل‌شدن سازمان مجاهدین قبل از انقلاب به یک فرقه تروریستی را می‌باید در شکل‌گیری این سازمان از اواسط دهه چهل ردیابی کرد. آنچه بر این باور اصرار می‌ورزد ناظر بر نوعیت نگاه بنیان‌گذاران به ایدئولوژی و ساحتی است که در آن انسان در مفهوم فردی و اجتماعی تفسیر و تبیین می‌شود.
نگاهی که هویت جمعی را در مقایسه با هویت فردی ترجیح و آن را به آموزه‌های ایدئولوژیکی و مهم‌تر به نگاه هستی شناسانه درباره جهان و انسان و با توجیه جهان‌بینی علمی ارتقا می‌دهد؛ که البته زیربنای این نوع نگاه را می‌باید در تفسیر مادی و مارکسیستی از تاریخ و انسان و ایضن تلاش برای انطباق سازی این نگاه با آموزه‌های دینی تعمیم داد.
آنچه به‌عنوان خروجی این اندیشه می‌توان اشاره کرد ناظر بر انسان‌هایی است که در هیبت چریک و رهبر و … بخشی از ذهنیت اسطوره‎گرای جامعه و تاریخ معاصر ما را اشغال کرده و به خود معطوف داشته است.
محصولاتی که برساخت‌های تقدس‎گرایانه از مبارزه چریکی و به تعبیر امروزی متأثر از رسوبات رمانتیسم انقلابی بر ذهنیت تاریخی جامعه، همچنان به‌مثابه الگوهایی برای ارزش‌گذاری صیانت و نگهبانی می‌شود.
آنچه این نگاه را حداقل در نخستین سال‌های بعد از انقلاب تشدید و به تقدیس گرایی ارتقا داد، برساخت‌های ذهنی راویان برآمده از دل چنین مناسبات و به همان اندازه هنرمندانی بود که یا درگیر با این مناسبات و یا در همسویی با این فضا چیزی از تشدید گفتمان تقدس‌گرایانه کم نگذاشتند.
آنچه اما در این میان مغفول ماند و همچنان باقی مانده، نگاه واقع‌گرایانه به چنان اندیشه و هم‌زمان رها شدن از سیطره نگاهی است که هنوز تاب نقد و داوری درباره ایدئولوژی و به‌طور واقعی محصولات انسانی آن اندیشه‌ها را ندارد. این اهمال و رویکرد پنهان‎کارانه اگرچه بخشی ناشی از تحولات و نتایج سیاسی و اجتماعی حاصل از انقلاب و دست بالا داشتن یک جریان خاص و جلوگیری از سوءاستفاده‌های جناحی و ایدئولوژیکی دارد، اما در این میان نمی‌توان از تعصبات و همان اندازه رسوبات ساحت گرایی و رمانتیسم حاکم غافل بود.
همین‌جا اشاره‌کنم این نوع تقدس گرایی محدود و معطوف به سازمان‌های چریکی شناخته شده قبل از انقلاب نمی‌شود. چه‌بسا در قرائت و گفتمان سازی جریانی که درنهایت سهم عمده و تعین کننده در کسب قدرت و همچنان در حفظ و صیانت از آن اصرار و پافشاری دارد به درجاتی حاکم بوده و هست.
در روایت آن گذشته از سه زاویه گفتمانی اهتمام و تلاش شده و می‌شود. اول از نگاه افراد و سازمان‌هایی که همچنان وامدار و مدافع چنان سنت مبارزاتی هستند. سنتی که بیش از هر چیز بر تقدیس قهرمان‌ها و اسطوره‌های ذهنی گذشته و همچنان در بازتکثیر آن‌ها اصرار دارد. تا جایی که می‌تواند رهبری فی‌الحال خود را به اسطوره زنده و مقدس ارتقا دهد. جایگاه فعلی مسعود رجوی از چند دهه پیش در سازمان ناظر بر این ادعا است.

دوم از نگاه و قرائت گفتمانی که تمام‌قد و یکسره در نفی و طرد و حتی به لجن کشیدن حداقل میراث به‌جامانده از آن دوران کمترین تردیدی به خود راه نمی‌دهند. این گفتمان سازی که قرائت حاکمیت را نمایندگی می‌کند، تولیدکننده بخش وسیعی از آثار مربوط به جنبش‌های چریکی در چهار دهه اخیر است. ناگفته نماند همین نگاه کم‌وبیش متأثر از رویکرد اسطوره‌سازی، اما در تقابل و رقابت با جریانات غیرخودی چیزی کم نگذاشته و نمی‌گذارد.
نگاه سوم معطوف به کسانی است که علیرغم تلاش برای نقد و داوری، اما همچنان به انگیزه حرمت‌گذاری قربانیان سنت مبارزات چریکی از ورود به‌تمامی زوایای پنهان و آشکار و تبعات انسانی و اخلاقی و … ناشی از آن اجتناب می‌ورزند. این گفتمان اغلب درگیر محذورات و ملاحظاتی است که تصور می‌کند نتایج واقعی حاصل از گفتمان انتقادی به گذشته می‌تواند مورد سوءاستفاده و بهره‌برداری حاکمیت قرار بگیرد. بعلاوه آنچه در این گفتمان همچنان مغفول مانده نقد اومانیستی است. سویه‌ای که به‌ناچار می‌باید نگاه خود را از کلیشه‌ها و سنت گفتمانی و معیارهای بسا فراتر از نگاه تخت و یک‌سویه ایدئولوژیکی به مبانی و معیارهای نقد مدرن و از منظر انسان شناسانه ارتقا بخشد.
آنچه از این سویه حاصل خواهد شد بی‌گمان حقیقتی متفاوت و بعضن مغایر با تصورات و تصویرسازی‌های ذهنی خواهد بود. تا جایی که می‌تواند اسطوره‌های ذهنی ما را چه در تقابل با شکنجه و مرگ و حتی در تعامل با جامعه و فرودستانی که دلیل مبارزه بوده، بالکل متفاوت و حتی در برخی موارد به انسان‌های معمولی با ظرفیت‌هایی حتی محدود و نازل حتی در مقایسه با انسان‌های عادی تقلیل دهد. بی‌تردید آنچه می‌تواند پرده از حقیقت‌های چنین تلخ بردارد، رمزگشایی از رفتار و عملکرد اسطوره‌هایی است که تا امروز کمتر کسی جسارت گفتمان سازی و دست‌یابی به حقیقت وجودی آن‌ها را داشته.
آنچه به‌عنوان مقدمه معرفی کتاب چریک مجاهد خلق اشاره شد، معطوف به همین رویکرد و به تعبیری می‌توان نقطه شروع گفتمان سازی درباره جریانات چریکی و سیاسی تا مقطع انقلاب سال ۱۳۵۷ و بالمآل ادامه این روند و فضاسازی درباره وامداران سازمان مجاهدین خلق پیش از انقلاب تلقی کرد. رویکردی که می‌کوشد فارغ از سه نگاه معمول گفتمانی حول سازمان‌های چریکی، با تمرکز بر نمونه سازمان مجاهدین از زوایای ایدئولوژیکی و تشکیلاتی پروسه استحاله فردیت انسانی را به فردیت جمعی مورد بازخوانی قرار دهد.

آنچه مورد تأکید نویسنده بوده، واکاوی برخی محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی به‌مثابه زمینه‌های اولیه در جذب افراد به این جریانات و در ادامه نقش مذهب و سنت در تشدید این گرایش و همچنین کارکرد ابزاری ایدئولوژی به‌مثابه مهم‌ترین چسب و عامل مقاومت در مواجهه با دنیای عادی و به تعبیر نویسنده روزمرگی است.
نویسنده در این کتاب می‌کوشد رفتار و عملکرد جمعی و فردی در تشکیلات را برخلاف سنت معمول حاکم بر فضای چپ زده، از زاویه اخلاقی و انسانی مورد بازخوانی و قضاوت دهد. محسن زال پیش‌ازاین کتاب سازمان مسعود را در این حوزه منتشر کرده. این دومین اثر پژوهشی – تحلیلی او درباره سازمان مجاهدین است. کتاب مبتنی بر ده‌ها رفرنس و فیش در دسترس و در مواردی بسیاری دیده نشده در رابطه با مناسبات درون تشکیلاتی و همچنین اسناد به‌جامانده از بازجویی‌های اعضای سازمان است. اسنادی که نویسنده برای رویکرد تحلیلی خود اغلب به آن‌ها استناد کرده است.

کتاب چریک مجاهد خلق صرف‌نظر از نقدهایی که به رویکرد تحلیلی نویسنده در باب جذابیت و انگیزه‌های پیوستن به جریانات زیرزمینی در قبل از انقلاب وارد است، از حیث رویکرد اسطوره‌زدایی به تاریخ مبارزات چریکی و زیرزمینی در ایران که البته معطوف به یک جریان خاص یعنی سازمان مجاهدین خلق پیش از انقلاب است، می‌توان از حیث دستیابی به منابع و مستندات اغلب کمتر دیده‌شده و در مواردی دیده نشده از آن دوران به کتابی قابل‌اعتنا تعبیر کرد؛ که می‌تواند همچنان که مورداستفاده پژوهشگران، موضوع نقد تحلیلی برای علاقه‌مندان این حوزه قرار بگیرد.

کتاب چریک مجاهد خلق در ۸۱۰ صفحه و با دو چاپ شومیز با قیمت ۲۵۰ هزار تومان و چاپ گالینکور به قیمت ۳۰۰ هزار تومان توسط انتشارات ماهریس منتشر و هم‌اکنون در دسترس علاقه‌مندان است.