کاشان نیوز- سید مسلم یگانه*:پس از گذشت 8 سال ازتعطیلی کاوش‌های باستان شناسی در شهر زیرزمینی نوش آباد در استان اصفهان و نیمه تمام ماندن اطلاعات مربوط به این مجموعه تاریخی، سرانجام طرح کاوش‌های جدید شهر زیرزمینی امسال به تصویب رسید و فصل پنجم آن در اواسط مرداد شروع شد. در این فصل از کاوش‌ها اطلاعات کامل‌تر و جامع‌تری از شهر زیرزمینی به دست می‌آید که حتی شاید قدمت آن به سال‌های قبل از ساسانیان بازگردد. وسعت و مساحت این شهرزیرزمینی 4 کیلومتر و در 3 طبقه در زیر زمین کنده شده و برای در امان ماندن از دست راهزنان از معماری خاصی برخوردارست.
 کاوش‌های باستان شناسی انجام شده
عباس شافعی، مدیر شهرزیرزمینی نوش آباد در گفت‌و‌گو با «ایران» درمورد کاوش‌های باستان شناسی انجام شده دراین منطقه، گفت: قسمت‌هایی از شهر زیرزمینی بین سال‌های 81 تا 83 کشف شد و در سال 83 کار کاوش‌های باستان‌شناسی توسط تیم باستان‌شناسی شهرزیرزمینی به سرپرستی زهرا ساروخانی شروع شد که اعتبار این کار توسط شهرداری نوش آباد و سازمان میراث فرهنگی کشور تأمین شد. در این کاوش‌ها 3 فصل صورت گرفت که در نتیجه ورودی اول و ورودی دوم آن آماده بازدید شد، فصل چهارم آن نیز در ورودی سوم صورت گرفت، اما به علت جنس خاک خشک آن کاوش‌ها ادامه نیافت و فضاهای قابل بازدید برای گردشگران به ورودی اول و دوم ختم شد.  
 مشخصات شهر زیرزمینی
شهر زیرزمینی نوش آباد از جمله مناطق باستانی و تاریخی کشور است که در شمال استان اصفهان، به فاصله 5 کیلومتری شهرستان آران و بیدگل قرارگرفته و این شهر هنوز نشانه‌های اعجاز هنر مردمانی از دوره‌های سلجوقی تا قاجار را با خود به امانت دارد. آنچه به نام شهر زیرزمینی (اویی) معروف است، در واقع ساختارهای متراکم، پیچیده و گسترده‌ای چون دالان‌های باریک تو در تو و اتاق‌هایی با ابعاد کوچک است. مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده‌است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی زیاد بوده و در 2 سطح افقی و عمودی گسترش یافته ‌است. این معماری دست کم در شهرنوش آباد با واژه «اویی»  نامیده می‌شود. غیر از ورودی اصلی ارتفاع همه قسمت‌ها به قد طبیعی یک انسان و بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است. بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای پیه‌سوز به چشم می‌خورد. در بعضی قسمت‌ها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی برای نشستن ایجاد شده‌است که در اتاق‌ها تبدیل به طاقچه برای قرار دادن اشیا می‌شود.
 معضل ورود فاضلاب منازل به شهر زیرزمینی
مدیر شهرزیرزمینی نوش آباد با اشاره به اینکه مهمترین معضل این شهر زیرزمینی ورود فاضلاب منازل به این فضای تاریخی است، گفت: در گذشته و در زمانی که حفر چاه برای منازل الزامی شد مردم مجبور به حفر چاه عمیق در زیر منازل خود شدند که در نتیجه مغنی‌ها بیشتر چاه‌ها را به شهرزیرزمینی متصل کردند و آنجا بود که مشکل اصلی شهرزیرزمینی کلید خورد. پس از گذشت سال‌ها از این اتفاق ناگوار مردم بدون اطلاع از وجود شهری در زیر زمین، فاضلاب خود را به شهر زیرزمینی منتقل می‌کردند تا سرانجام پس از کشف این مجموعه، مردم علت پر نشدن چاه‌های فاضلاب منازل خود را وجود یک معماری دستکند در زیر شهر دانستند.
شهردار افتخاری شهر زیرزمینی اظهار داشت: در سال‌های اخیر برای رفع خطر و لایروبی مسیرهای شهرزیرزمینی چاه‌های جذبی از سوی شهرداری برای برخی منازل حفر شد تا از تخریب بیشتر این مجموعه جلوگیری شود، اما وسعت زیاد فضا و حجم بالای ورود فاضلاب به این مجموعه‌ها دیگر حفر چاه جوابگو نیست و نیازمند اجرای طرح فاضلاب شهری (سپتیک) است. در صورت اجرای این طرح، کل فاضلاب شهر به بیرون از شهر هدایت شده و در لایروبی شهرزیرزمینی و رفع خطر از آن کمک بزرگی انجام می‌دهد. اجرای طرح فاضلاب شهری در سال‌های اخیر از سوی شورای اسلامی شهر و شهرداری نوش آباد پیگیری شد و در نهایت به تصویب رسید، اما تاکنون اعتباری برای اجرایی شدن آن اختصاص نیافته است. قرار است، این طرح به صورت مشارکتی از سوی سازمان میراث فرهنگی، شهرداری نوش آباد و شرکت آب و فاضلاب اجرایی شود که تاکنون در حد یک طرح باقی مانده است.
وی تأکید کرد: در صورت اجرایی شدن این طرح بزرگ، کار کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه تسهیل یافته و بازگشایی مسیرهای شهرزیرزمینی به صورت راحت‌تری صورت می‌گیرد. اما یک نکته باید در حفاری فاضلاب شهری مورد توجه قرار گیرد که سطح ارتفاع شهرزیرزمینی از 4 تا22 متر از سطح زمین است و باید در هنگام حفاری آسیبی به شهرزیرزمینی وارد نشود.
 ماندگاری 1500 ساله شهر زیرزمینی
مدیر شهر زیرزمینی نوش آباد تنها عامل ماندگاری این شهر را وجود خاک مستحکم از جنس رُس دانست و افزود: نوع این خاک به گونه‌ای است که کندن تنها یک متر از خاک زمین در 7 تا 8 ساعت به طول می‌انجامد به همین دلیل کار مغنی‌گری و حفر چاه از جمله کارهای سخت در نوش‌آباد محسوب می‌شود. با وجود این در گذشته کندن چنین فضاهای معماری به طول 4 کیلومتر در 3 طبقه در زیر زمین، کار دشوار و سختی بوده، برخی بر این عقیده‌اند برای کندن زمین از کلنگ‌هایی از جنس الماس استفاده می‌شده که کار کندن راحت‌تر انجام شود. در کنار وجود خاک مستحکم و سخت وجود نم و رطوبت در داخل زمین باعث چسبندگی و مقاومت بیشتر خاک شده و در نتیجه باعث ماندگاری بیشتر شهرزیرزمینی می‌شود و شاید تنها عاملی که باعث ماندگاری شهرزیرزمینی پس از یک هزار و 500 سال شده، همین علت باشد.  وی یادآور شد: اکنون برای تداوم این امر و نگهداری شهرزیرزمینی در شرایط مطلوب نیازمند ایجاد دستگاه‌های رطوبت سنج در داخل مجموعه هستیم چرا که با کنترل بموقع رطوبت و در صورت نیاز تزریق آن به این فضاها از خشک شدن و در نتیجه ریزش آن جلوگیری کنیم. شیوه نگهداری از شهرزیرزمینی به صورت بازدید‌های روزانه صورت می‌گیرد و در صورت ایجاد تخریب در گوشه‌ای از مجموعه به صورت جزئی مورد مرمت کارشناسی میراث فرهنگی قرار می‌گیرد.
محدوده بافت تاریخی
شافعی، در خصوص وسعت این شهر تاریخی زیرزمینی، اعلام کرد: ایجاد شهرزیرزمینی نوش آباد از دوره ساسانیان شکل گرفته و حتی گفته می‌شود تا دوره صفویه در حال گسترش بوده، اکنون با گمانه زنی در نقاط مختلف این شهر، وسعت آن به 4 کیلومتر تخمین زده می‌شود که حتی امکان دارد به بیرون از شهر هم راه داشته باشد که در این صورت به هزاران کیلومتر می‌رسد. برخی از کهنسالان نوش آباد ادعا می‌کنند که این شهرزیرزمینی تا شهر نیاسر کاشان راه دارد و در گذشته از طریق آن به غار رئیس نیاسر می‌رفتند و از آنجا سر در می‌آوردند. تاکنون مسیرهایی که به بیرون از شهر راه داشته باشد کشف نشده، اما با وجود این ادعاها برآورد می‌شود که شهرزیرزمینی وسعت زیادی داشته باشد. از طرفی، براساس ظروف و اشیای سفالی مکشوفه در این شهر زیرزمینی که مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و حتی قاجاریه نیز است، به این نتیجه رسیده‌ایم که این شهر از دوره ساسانیان تا قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

منبع: روزنامه ایران 10 شهریور ص 20