نگاهی به کتاب «فرقه‌های تروریستی و مخرب، در نمود و ماهیت بردگی مدرن»
کاشان نیوز-ابوالفضل نجیب: شست‌وشوی مغزی تکراری‌ترین اتهام علیه سازمان‌های فرقه‌ای-تروریستی چون داعش، القاعده و… و در ایران متوجه سازمانی که سالیانی است هویت و موجودیت آن به نام مسعود رجوی گره خورده است. هرچند سازمان رجوی به دلایل عدیده ازجمله کارنامه خشونت‌آمیز و خیانت‌بار و به‌علاوه عقب ماندن از سیر تحولات فکری و اجتماعی و استحاله به یک تشکیلات ضد دموکراتیک و فرقه‌ای از حافظه و پروسه تحولات آینده حذف شده است، اما همچنان از منظر پدیدارشناسی موضوع و محل اعتنای پژوهشگران حوزه‌های اجتماعی و کارگروه‌های علمی و به‌طور مستمر اعضای جداشده از این سازمان است.
آنچه سوای پیامدهای خشونت‌بار توجه را به سمت این گروه معطوف می‌کند، علاوه بر سازوکارهای جذب، شیوه‌های هویت‌سازی و مهم‌تر از آن وانهادگی خودآگاه فردی به اراده رهبری است. این پروسه که به شست‌وشوی مغزی شناخته می‌شود، رایج‌ترین اصطلاح درباره فرد، افراد یا تشکیلاتی است که ناخواسته تحت فرمانبرداری و اطاعت محض از رهبر یک گروه قرار می‌گیرند. آن‌گونه که به لحاظ فکری و روانی و… چنان مجاب و محاط شده که علاوه بر پذیرفتن بی‌چون‌وچرای تمامی اعتقادات و باورهای القاشده، حاضر به انجام هر کاری ازجمله انجام عملیات انتحاری در هر شرایط و با هر میزان هزینه انسانی می‌باشند. یک نکته ظریف در این میان اما پاسخ به این پرسش کلیدی است که چطور امکان دارد فردی در عین باورمندی به اینکه به شست‌وشوی مغزی دچار شده، اما همچنان خواسته یا ناخواسته تن به ادامه وضعیتی می‌دهد که آن را به برده‌داری مدرن تعبیر می‌کند.
کتاب فرقه‌های تروریستی و مخرب، نوعی از برده‌داری نوین نوشته مسعود بنی‌صدر پاسخ هم‌زمان تجربی و میدانی، علمی، پزشکی و روانشناسانه و… به این پرسش کلیدی و چرایی ماندگاری فرد در چنین وضعیت برزخی و اینکه چگونه ممکن است فردی در عین باورمندی عقلانی به این مهم که پیوسته در معرض سوءاستفاده فکری و روحی و روانی و عاطفی است، اما قادر به رهایی عاطفی خود از مخمصه و انقیاد تشکیلاتی نیست.
برای درک اهمیت این پرسش و پاسخ کلیدی لازم به یادآوری است که مسعود بنی‌صدر نه یک عضو ساده که از نزدیک‌ترین افراد به مسعود رجوی رهبر ایدئولوژیک سازمان بوده. تجربه چهار دهه عضویت در بالاترین سلسله‌مراتب تشکیلاتی را همراه دارد. وی (مسعود بنی‌صدر) پیش‌تر این چهار دهه و فراز و نشیب‌های زندگی تشکیلاتی و خانوادگی را در کتاب خاطرات یک شورشی ایرانی روایت کرده است. یک اتوبیوگرافی نفس‌گیر و تکان‌دهنده که به‌‌رغم ترجمه کتاب از فرانسه به فارسی و استقبال آن در اروپا اما اقدامی برای انتشار آن در ایران انجام نشده.
اهمیت کتاب و پاسخ نویسنده به این سؤال کلیدی در این است که علاوه بر تجارب فردی ناشی از زیست در چنان مناسباتی، متکی به تحقیقات روانشناسانه و بیولوژیک و دریافت‌های علمی از پیچیدگی و قابلیت انعطاف‌پذیری مغز در مواجهه با سیستم تربیت فکری و روانی است که می‌تواند بر عمیق‌ترین و بدیهی‌ترین عواطف انسانی و همان اندازه داوری فرد را درباره ساده‌ترین معیارهای عقلانی و ارزشی تغییر داده و درنهایت فرد را تسلیم اراده و خاستگاه‌های فردی و جمعی دیگران کند. به زبان ساده‌تر کتاب فرقه‌های تروریستی و مخرب به ما می‌گوید که چگونه جهت دستیابی به یک فهم کامل از هویت فرقه‌ای و وابستگی روانی آن محتاجیم که یک فهم از «خود»، ذهن و مغز از منظر فلسفی و بیولوژیکی داشته باشیم. پاسخ نویسنده اگرچه با تمرکز بر تجارب فردی ناشی از چهار دهه زندگی تشکیلاتی در سازمان رجوی، اما هم‌زمان از شباهت‌های ناگزیر و سازوکارهای روانی حاکم بر تمامی جریان‌های ایدئولوژیک چه در قالب یک گروه کوچک و همچنین نظام‌های سیاسی با ماهیت فرقه‌ای پرده برمی‌دارد. از این منظر برده‌داری نوین الزاماً نه کتابی درباره سازمان رجوی که دربرگیرنده شباهت‌های ساختاری و سازوکارهای مشترک بر تمامی تشکیلات و نظام‌های فرقه‌ای است که علاوه بر تشریح پروسه هویت‌سازی فردی به هویت‌سازی جمعی یا فرقه‌ای، دلایل مغفول مانده ازجمله تبیین ساختار بیولوژیک مغز که منجر به تغییر فردیت انسانی به هویت جمعی و فرقه‌ای می‌شود، بررسی می‌کند.
از این حیث کتاب فرقه‌های مخرب همان اندازه که یک اثر پژوهشی و تجربی درباره فرقه‌های مخرب و مناسبات درونی آن‌ها، به‌نوعی یک اثر علمی و هشداردهنده در خصوص چگونگی سوءاستفاده فرقه‌ها از دستاوردهای بیولوژیکی و روانشناسی برای تغییر هویت فردی به هویت فرقه‌ای و درنهایت سازماندهی یک نظام برده‌داری مدرن است.
کتاب فرقه‌های تروریستی در ۱۵۰۶ صفحه و با قطع رقعی و جلد سخت با قیمت ۴۵۰ هزار تومان در بهار ۱۴۰۱ و هم‌زمان با برگزاری نمایشگاه کتاب توسط انتشارات ماهریس روانه بازار کتاب و هم‌اکنون در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران علوم اجتماعی است.
دیدگاه شما