کاشان نیوز: مظفرالدین شاه در سال ۱۹۰۱، معامله‌ای را انجام داد که به نظر او سودمند بود. پادشاه پول قابل ملاحظه‌ای را از «ناکس دارسی»، دریافت کرد، و در عوض بهره برداری از نفت سراسر ایران را به این مهندس ماجراجوی استرالیایی واگذار کرد. بعد‌ها انگلیسی‌ها نیز شرکت را از دارسی خریداری و شروع به استخراج نفت کردند. تا سال ۱۹۳۳، وضع به همین منوال بود و انگلیسی‌ها این ثروت ملی را چپاول می‌کردند، تا اینکه پس از مذاکرات طولانی، قرارداد جدیدی جایگزین قرارداد پیشین شد، اما این قرارداد نیز نمی‌توانست سهم ایران را از این ثروت ملی برآورد کند. قرارداد ۱۹۳۳ به مدت ۵۰ سال بسته شده بود و این در حالی بود که منابع نفتی ایران، بسیار گسترده و وسیع بود و از طرفی دیگر صنایعی که ایران قصد ایجاد آن را داشت، روز به روز نیاز بیشتری به نفت پیدا می‌کرد. بیست سال از عقد قرارداد گذشته بود که اعتراضات نسبت به این قرارداد به اوج خود رسید که با افزایش سهم ایران از فروش هر بشکه نفت، بر مدت این قرارداد نیز ۳۰ سال دیگر افزوده می‌شد.
دکترمحمد مصدق مصدق، پس از شهریور ۲۰ و سقوط رضاشاه در انتخابات دوره چهاردهم مجلس بار دیگر در مقام وکیل اول تهران به نمایندگی مجلس انتخاب شد. در این مجلس برای مقابله با فشار شوروی برای گرفتن امتیاز نفت شمال ایران، او طرحی قانونی را به تصویب رساند که دولت از مذاکره در مورد امتیاز نفت تا زمانی که نیروهای خارجی در ایران هستند منع می‌شد.
آیةالله کاشانی در مجلس شانزدهم، زمانی که قرارداد «گس-گلشائیان» در مجلس در حال بررسی بود، آیةالله کاشانی – به عنوان نماینده مجلس شانزدهم – بعد از بازگشت از تبعید به لبنان، پیامی درباره این قرارداد صادر کرد که توسط دکتر مصدق در مجلس قرائت شد که در بخشی از آن آمده بود: «وقتی که مسئله نفت مطرح شد، وظیفه دینی و ملی دانستم که نظر ملت ایران را در باب مظالم شرکت نفت و حقوق مغصوبه ملت ایران در طی اعلامیه‌ای منتشر کنم و جدّاً استیفای حقوق از دست رفته آن‌ها را بخواهم و مخالفت مردم را با هر قرارداد یا عملی که مُشعِر بر تثبیت و تأیید عمل اکراهی… باشد، اظهار نمایم…. نفت ایران متعلق به ملت ایران است و به هر ترتیبی که بخواهد نسبت به آن رفتار می‌کند…»
اللهیار صالح اللهیار صالح یکی از فعالان سیاسی ایران در سال ۱۳۲۸ به عضویت جبهه ملی درآمد و در همین سال به عنوان نماینده دوره شانزدهم از کاشان انتخاب شد. در سال ۱۳۳۰ در کابینه مصدق وزیر کشور شد و عضو هیات نمایندگی ایران در شورای امنیت و دیوان دادگستری بین‌المللی لاهه نیز بود. در آذر ۱۳۳۰ وزیر کشور شده و در شهریور ۱۳۳۱ سفیر ایران در آمریکا شد.
بعد از تقلبات گسترده در برگزاری انتخابات دوره شانزدهم مجلس شورای ملی، در شهریور ماه ۱۳۲۸ خورشیدی جمعی از نمایندگان دور قبل (دوره پانزدهم) به همراه تعدادی از روزنامه نگاران که تعداد آن‌ها به بیست نفر می‌رسید در دربار شاهنشاهی متحصن شدندکه اسامی آن‌ها بدین شرح است: دکتر محمد مصدق، دکتر حسین فاطمی، دکتر کریم سنجابی، دکتر علی شایگان، دکتر مظفر بقایی، احمد زیرک‌زاده، حسین مکی، محمد نریمان، شمس الدین امیرعلایی، یوسف مشار، دکتر رضا کاویانی، ابوالحسن حائری‌زاده، سید محمد رضا جلالی نائینی، عبدالقدیر آزاد، ارسلان خلعت بری، عباس خلیلی، سید جعفر غروی، حسن صدر، ابوالحسن عمیدی نوری و احمد ملکی. این بیست نفر بعد از تحصن در اول آبان ماه ۱۳۲۸ در منزل دکتر مصدق اجتماع کرده و جبهه ملی ایران به رهبری دکتر محمد مصدق را تأسیس نمودند. بالأخره بعد کشمکش‌های فراوان انتخابات در تهران ابطال شده و در تجدید انتخابات در تهران آقایان دکتر مصدق، آیت الله کاشانی، بقایی، مکی، حائری‌زاده، شایگان، نریمان، آزاد، صالح، سنجابی و حسیبی که همگی از اعضا یا طرفداران جبهه ملی بودند از طرف مردم تهران به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شدند. در اوایل دوره شانزدهم در تاریخ سی‌ام خرداد ۱۳۲۹ مقرر شد که لایحه الحاقی (گس – گاشائیان) قبل از مطرح شدن در مجلس مورد بررسی کمیسیون ۱۸ نفری نفت مجلس شورای ملی قرار بگیرد. پس از تشکیل این کمیسیون به ریاست دکتر مصدق، علی منصور از نخست وزیری کنار رفت و سپهبد رزم آرا جای وی را گرفت. اما بالأخره بعد از کشمکش میان دولت و مجلس، در تاریخ هشتم آذر ماه سال ۱۳۲۹ خورشیدی، پنج نفر از اعضای کمیسیون نفت پیشنهادی بدین مضمون ارائه می‌دهند: «به نام سعادت ملت ایران و به منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاء کنندگان زیر پیشنهاد می‌نماییم که صنعت نفت در مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود، بعنی عملیات اکتشافی، استخراج وبهره برداری در دست ملت ایران قرار گیرد. امضاء دکتر مصدق، اللهیار صالح، ابوالحسن حائری‌زاده، دکتر علی شایگان، حسین مکی». بعد از چند ساعت گفتگو در مورد این پیشنهاد بالأخره کمیسیون نفت این تصمیم را اتخاذ نمود: «کمیسیون نفت که طبق تصمیم سی‌ام خرداد ۱۳۲۹ مجلس شورای ملی تشکیل شده است، پس از مذاکرات و مطالعات به این نتیجه رسید که قرار داد الحاقی ساعد – گس کافی برای استیفای حقوق ایران نیست، لذا مخالفت خود را با آن اظهار می‌دارد.» در پی فشارهای اعضای جبهه ملی در مجلس و همچنین تلاشهای روزنامه نگاران طرفدار آن‌ها به ویژه دکتر حسین فاطمی در خارج از مجلس و نیز حمایت آیت الله کاشانی از طرح ملی شدن صنعت نفت، درمجلس نیز مذاکرات مفصلی در مورد موضوع نفت و قرارداد الحاقی صورت گرفت و نطق‌های زیادی علیه این لایحه و دولت رزم آرا ایراد شد، به طوری که رزم آرا و دولتش به کلی در برابر خواست‌ها واستدلالهای اعضای کمیسیون نفت درمانده شد بودند. سپهبد رزم آرا که در جلسه ای با حضور پارهای از نمایندگان، گفته بود که ایرانی لیاقت اداره ی لولهنگ سازی را ندارد تصمیم گرفت که لایحه الحاقی را از مجلس پس بگیرد که در همین زمان رزم آرا توسط خلیل طهماسبی از اعضای فدائیان اسلام به قتل رسید. فردای همان روز در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی کمیسیون نفت پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت در سراسر ایران را به تصویب رساند و گزارش زیر را به مجلس شورای ملی تقدیم نمود: «مجلس شورای ملی نظر به اینکه ضمن پیشنهادات واصله به کمیسیون نفت پیشنهاد ملی شدن نفت در سراسر کشور مورد توجه و قبول کمیسیون قرار گرفته و ازآنجایی که وقت کافی برای مطالعه در اطراف اجرای این اصل باقی نیست، کمیسیون مخصوص نفت از مجلس شورای ملی تقاضای دو ماه تمدید می‌نماید». در روز ۲۴ اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی مجلس شورای ملی ماده واحده‌ای را که کمیسیون نفت در تاریخ ۱۷ اسفند۱۳۲۹ تصویب کرده بود به شرح زیر و به اتفاق‌آرا تصویب می‌نماید: «ماده واحده – مجلس شورای ملی تصمیم مورخ ۱۷ اسفند کمیسیون نفت را تأیید و با تمدید مدت موافقت می‌نماید.» مجلس سنا هم در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی رأی مجلس شورای ملی را تأیید و تصویب نمود. بدین ترتیب بود که با تلاش فراوان دکتر مصدق و سایر اعضای کمیسیون نفت و دیگر نمایندگان جبهه ملی در مجلس شورای ملی و حمایت آیت الله کاشانی و اللهیار صالح و روزنامه نگارانی چون دکتر حسین فاطمی و پشتیبانی بی‌دریغ آحاد ملت ایران، صنعت نفت ایران در سراسر کشور ملی اعلام شد. بدون شک روز ۲۹ اسفند ماه ۱۳۲۹ خورشیدی نقطه عطفی در تاریخ معاصر کشور عزیزمان ایران است. مراحل ملی شدن صنعت نفت در مجلس شورای ملی روز ۲۴ اسفند ماه، مجلس شورای ملی، طی یک مادهی واحده، پیشنهاد کمیسیون نفت را به اتفاق آرا، مورد تصویب قرار داد: ماده واحده: مجلس شورای ملی، تصمیم مورخ ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ کمیسیون مخصوص نفت را تایید و با تمدید مدت موافقت می‌نماید. تبصره یک: کمیسیون نفت مجاز است، از کار‌شناسان داخلی و خارجی در صورت لزوم، دعوت نماید و مورد استفاده قرار دهد. تبصره دو: آقایان نمایندگان حق دارند، تا پانزده روز بعد از تشکیل کمیسیون، حق حضور داشته باشند. این مصوبه در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ به تصویب مجلس سنا نیز رسید.
قرارداد گذشته بود که اعتراضات نسبت به این قرارداد به اوج خود رسید که با افزایش سهم ایران از فروش هر بشکه نفت، بر مدت این قرارداد نیز ۳۰ سال دیگر افزوده می‌شد.
در مجلس شانزدهم، زمانی که قرارداد «گس-گلشائیان» در مجلس در حال بررسی بود، آیةالله کاشانی – به عنوان نماینده مجلس شانزدهم – بعد از بازگشت از تبعید به لبنان، پیامی درباره این قرارداد صادر کرد که توسط دکتر مصدق در مجلس قرائت شد که در بخشی از آن آمده بود: «وقتی که مسئله نفت مطرح شد، وظیفه دینی و ملی دانستم که نظر ملت ایران را در باب مظالم شرکت نفت و حقوق مغصوبه ملت ایران در طی اعلامیه‌ای منتشر کنم و جدّاً استیفای حقوق از دست رفته آن‌ها را بخواهم و مخالفت مردم را با هر قرارداد یا عملی که مُشعِر بر تثبیت و تأیید عمل اکراهی… باشد، اظهار نمایم…. نفت ایران متعلق به ملت ایران است و به هر ترتیبی که بخواهد نسبت به آن رفتار می‌کند…»
دیدگاه شما