گفتگو

بی‌پرده با مهندس : گفتگوی دو ساعته جوان کویر با جواد امان‌پور

-سعید غلامیان، مجید رفیعی-

آقای مهندس خُلف وعده می‌کند. قرارمان ساعت 12/30 یکشنبه 17 مهرماه و محل قرار دفتر مهندس در ساختمان آجرنمای جهاد کشاورزی کاشان است. علی جویپازاده فینی مسئول روابط عمومی می‌گوید؛ مهندس برای گفتگو با کشاورزان به جوشقان قالی رفته است.
سعید غلامیان، میثم رضوانی، عباس غمخوار و من منتظریم. ساعت 13/30 از راه می‌رسد، مثل همیشه گشاده‌روست. همراهش به اتاق ریاست می‌رویم. یکی‌دو ارباب‌رجوع نامه به دست با آقای رئیس کار دارند. و او به کارشان رسیدگی می‌کند.
ما برای مصاحبه آمده‌ایم. موضوع گفتگو بحران آب و کشاورزی است. قدیمی‌ها می‌گفتند فكر نان باش که خربزه آب است، اما این روزها خبرهای خوشی نه از آب می‌رسد نه از نان. سهم کشاورزان از مصرف آب بیش از 90 درصد است و سودشان از 20 درصد درآمد حاصل کمتر است و متولی این بخش اداره‌ای است که امروز در اتاق رئیسش نشسته‌ایم.‌
امان‌پور به صندلی تکیه می‌زند و با لبخندی  از تأخیر عذر می‌خواهد، بعد هم با اشاره‌ به زیرِ میزو از حجم بالای جرایدی می‌گوید که به دستش رسیده است و او وقت خواندنش را ندارد امّا گزارش ما در «بهشت پنهان» را خوانده است و گلایه رئیس جهاد کشاورزی از آن است که «یکی درست بگوید؛ آب کشاورزی کجا می‌رود»
می‌گوید: «من بیش از یکی دو سال دیگر نیستم و بازنشست می‌شوم» شاید با این گفته می‌خواهد به ما بفهماند، دغدغه شانتاژهای مطبوعاتی را ندارد. ولی او هم می‌داند اگر سن بازنشستگی برای او پایان قِصه است برای کشاورز جماعت شروع غُصه است و پایین رفتن آب در منابع زیرزمینی هم چیزی از این قِصه پرغُصه نمی‌فهمد و قصد توقف ندارد. روز به روز بیشتر فرو می‌نشیند.
«از زمانی که گزارش شما منتشر شده؛ هنوز یک نفر هم با من تماس نگرفته است که بگوید چرا چنین است. حتی از نهادهای نظارتی هم تماسی نداشته‌اند» بعد هم ادامه می‌دهد: «من نمی‌دانم چند نفر مخاطب دارید؟ شما آمار و ارقام را از رسانه‌های مختلف بیرون کشیده و کنار هم گذاشته‌اید و این یک کار خنده‌دار است. از قدیم به ما گفته‌اند تنها چیزی را که در یک رسانه می‌توانیم درست بدانیم فقط «روز و تاریخ» است و باید صحت و کذب بقیه مطالب مورد بررسی قرار گیرد.»
از امان‌پور می‌خواهیم از آمار و ارقام صحیح بخش کشاورزی بگوید. مهندس با بیان این که آمار و ارقام درکشور دقیق نیست؛ کل سطح کشاورزی شهرستان را با یک‌هزار هکتار تلورانس، 15 هزار هکتار اعلام می‌کند و می‌گوید: «سالانه 136هزار تن محصول از طریق 7530 هکتار زمین زراعی (جو، گندم، علوفه، سبزیجات و . . . ) و 7300 هکتار باغی و 13 هکتار گلخانه تولید می‌شود.»
رئیس جهاد کشاورزی ادامه می‌دهد:«آب مصرف شده برای این محصول 310 میلیون مترمکعب است که به وسیله 600 رشته قنات و چشمه و 420 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق تأمین می‌شود.»
امان‌پور درباره راندمان آب در کاشان مدعی است: «متوسط کشوری 30 تا 35 درصد است. متوسط اصفهان 40 درصد و این رقم در کاشان بین 35 تا 40 درصد است» و اضافه می‌کند:‌ «در کشور از هر متر مکعب آب یک کیلو محصول تولید می‌شود. این رقم در کشورهای متوسط – نه چندان توسعه‌یافته- مانند اردن سه کیلو گرم است»
به اعتقاد کارشناسان با توجه به متوسط تولید یکی از سه عدد مورد اشاره مهندس دارای اشکال است. در کاشان یا محصول تولید شده سالانه رقمی بیش از 136هزار تن و یا مصرف آب کمتر از 310 میلیون مترمکعب است و حالت سوم این که؛ در کاشان میزان مصرف آب برای هر کیلو محصول به طور متوسط بیش از دو مترمکعب است که البته این گزینه به تحقیقات و گزارش‌های قبلی نشریه نزدیک‌تر است. همان گزارش‌هایی که مهندس از آن گله‌مند است.
محور بعدی گفتگو؛ بهینه شدن آبیاری اراضی کشاورزی است. سوال اساسی این است که چه سطحی از اراضی کشاورزی سنتی با استفاده از روش‌های جدید تغییر کرده است. آیا با این روش‌ها، کشاورزی کاشان  توسعه یافته یا مصرف آب در این بخش کمتر شده است؟ و چه نتایجی در برداشته است؟
امان‌پور می‌گوید: «1800 هکتار از سطح کشاورزی شهرستان مجهز به آبیاری تحت فشار شده است. برآورد ما این است که 30 درصد آن مربوط به اصلاح باغ‌های سنتی است. هدف ما هر دو مورد بوده است. توسعه و اصلاح آبیاری در بخش کشاورزی سنتی برای زمین‌هایی که با چشمه و قنات آبیاری می‌شود و البته برای زمین‌های تحت پوشش چاهها توسعه مدنظر نیست و اصلاح روش‌های آبیاری با نگاه به کم کردن مصرف مورد توجه قرار گرفته است» وی ادامه می‌دهد: «البته آبیاری تحت فشار چهار مرحله دارد: اول؛ طراحی خوب که شرکت‌های خاصی این کار را انجام می‌دهند. دوم؛ جنس خوب که متأسفانه بازار انباشته از جنس‌های متفاوتی است که معمولاً برای این کار نامناسب هستند. سوم؛ اجرای خوب و چهارم بهره‌برداری خوب که بعنوان نمونه با تأسف باید بگویم باغ مدرن 35 هکتاری انار که از اسیدشویی که می‌بایست سالانه انجام می‌شد غفلت شده و این باغ به مشکل برخورده است. آب کاشان کیفیت پایینی دارد و در سیستم‌های تحت فشار هر سال می‌بایست اسیدشویی صورت بگیرد که نگرفته است و آیا این تقصیر جهاد کشاورزی است و مالک نباید از ما مشورت بگیرد؟»
مهندس به گرفتن مشورت از جهاد کشاورزی تأکید دارد ولی در برابر اصرار کشاورزان نصرآباد مقاومت نمی‌کند: «سال 88 آقای علیانزادگان آمد جهاد و گفت ما می‌خواهیم کاری انجام بدهیم و بیایید به ما کمک کنید. گفتم اگر می‌خواهید کاری بکنید بروید خیابان‌کشی نصرآباد را انجام بدهید. ولی آنها توجه نکردند و با اصرار کلنگ باغ 20 هکتاری بر زمین خورد. همه نصرآباد با فضای سبز و کشاورزی و خانه و مایملک به هفت هشت هکتار نمی‌رسد. اگر می‌‌خواستند طرحی اجرا کنند؛ نیم هکتار، یک هکتار، دو هکتار. نه 25 هکتار که الان با مشکل مواجه شوند. البته ما از کارشناس‌های خودمان هم توقع بیشتری داریم، ولی وقتی از آنها سوال می‌کنیم می‌گویند اصرار آنقدر زیاد بود که اگر ما انجام نمی‌دادیم یک شرکت دیگری می‌آمد انجام می‌داد.»
مشابه این پروژه در مقیاسی بزرگ‌تر برای برزک اتفاق افتاده است. کشاورزی سنتی برزک بیش از هفتاد _ هشتاد هکتار نیست ولی طرحی که در کنار آن انجام شده است، 400 هکتار است. مهندس با مقایسه کردن این دو طرح موافق نیست و طرح 400 هکتاری برزک را موفق می‌داند. البته اعتقاد دارد که می‌بایست کشاورزان تلاش کنند تا متوسط برداشت محصول از وضعیت فعلی بالاتر برود.
امان‌پور می‌گوید: «متوسط برداشت گل محمدی در شهرستان 3/5 تن در هکتار است، در صورتی که در همین شهرستان کاشان باغی داریم که برداشت 6 تن از هکتار داشته است. در مورد انار هم اینگونه است. متوسط برداشت انار کاشان 20 تن درهکتار است در صورتی که 40 تن در هکتار هم گزارش شده است. قطعاً متوسط 3/5 تن گل محمد و 20 تن انار را می‌توانیم افزایش بدهیم.»
مهندس در حالی که به تناژ پایین محصولات کشاورزی در کاشان اشاره می‌کند می‌گوید:‌ «البته اگر خواسته‌ باشیم به تناژهای خوب در واحد سطح برسیم نیاز به سرمایه‌گذاری داریم. یکی از کارهای مهم استفاده از کودهای متعدد است. استفاده از کود حیوانی به عنوان کود پایه است و در کنار آن توجه به کودهای شیمیایی و ریزمغذی است. کشاورز ما توان این کار را ندارد. اکثر کشاورزهای ما فقط از کودهای شیمیایی استفاده می‌کنند که هم باعث پایین آمدن تناژ و هم کیفیت شده است و مشکلات دیگری را نیز ایجاد می‌کند.»
از پایان وقت اداری یک ساعت گذشته است و هنوز پرسش‌های زیادی باقی مانده است. در صحبت‌های مهندس چشم‌انداز روشنی پیش‌روی کشاورزی شهرستان برایمان متصور نشده است. از افق 1404 کشور عنوانی به میان می‌آید و او افق شهرستان را نیازمند بحث بیشتر می‌داند. امان‌پور ما را دعوت به جلسه‌ای دیگر می‌کند. تا بیشتر راجع به آن به گفتگو بپردازیم. ولی ما برای ماندن سماجت می‌کنیم. همچنان آرامش و لبخند بر چهره مهندس دیده می‌شود. ولی با کمی دقت می‌توان خستگی را پشت آن دید. از او می‌پرسیم طرح کشاورز کارت به کجا رسید؟
«طرح کشاورز کارت برای شناسایی کشاورزان بود که توفیقی در بر نداشت. هم‌اکنون برای این منظور طرح خوداظهاری در حال اجراست. اما طرحی که اینک با همفکری و همکاری فرماندار در حال اجراست؛ شناسنامه‌دار کردن قنات‌هاست.»
از او می‌پرسیم بیشتر برایمان بگوید. هدف طرح چیست؟
«40 درصد آب کشاورزی شهرستان از قنات‌ها تأمین می‌شود و از طرفی تکنولوژی کار با قنات اصلاً پیشرفتی نداشته است. قنات یک تأسیسات حساس زیرزمینی است که شیب در آن بسیار مهم است. یک مقدار شیب معکوس می‌تواند آب را در قنات نگه دارد و مانع خروج آن شود. این طرح با کمک سه کارشناس باتجربه در امر قنات در حال انجام است. آنها به محل قنات می‌روند و مشخصات دقیق و فنی قنات را برداشت و ثبت می‌کنند. می‌توان گفت این کار یک قدم به سمت فنی‌‌تر شدن کار با قنات است.»
یک ساعت و نیم از پایان وقت اداری گذشته است. مهندس با حوصله به حرف‌های پایانی ما گوش می‌دهد. و پیشنهاد می‌کند جلسه بعدی در دفتر نشریه با حضور دبیر کارگروه کشاورزی چشم‌انداز کاشان برگزار شود. ما در اتاق رئیس دوساعت به گفتگو نشستیم. و کشاورزان در زمین‌های خود در تلاش برای آن که لقمه‌ای نان به کف آرند و ما به غفلت نخوریم تا در آینده خدا را چه خواهد.