کاشان نیوز-مطهره حاجی زاده: نام کاشان با فرش گره خورده و شاید کمتر گلیمی از کاشان دیده باشیم. نام گلیم همواره یادآور جوامع عشایری است و آنچه به ذهن ما می‌آید، دست‌بافته‌ای پشمینه با نقوشی هندسی است، که در مقابل فرش که بیشتر هنر شهری قلمداد می‌شود، سادگی خاصی دارد.

استاد فتحعلی قشقایی‌فر، عضو هیئت علمی دانشکده فرش دانشگاه کاشان به تازگی موفق به بازبافی گلیمی منسوب به کاشان شده‌اند که متفاوت از تمام گلیم‌هایی است که دیدیم.
این گلیم با نقش لچک ترنج (مشابه فرش) با ابریشم بافته شده‌ و در نمایشگاه بین‌المللی فرش دستباف رونمایی خواهد شد. درباره این گلیم مصاحبه کوتاهی با استاد قشقایی داشته‌ایم:

درباره ویژگی خاص این گلیم توضیح می‌دهید؟
در دوره صفویه گلیم هم مانند تمامی هنرهای شهری، مورد توجه شاهان صفوی قرار گرفت. کارگاه‌های شاهی که در شهرها از جمله کاشان ساخته شد، تولیدات ارزشمندی از منسوجات و فرش داشتند. گلیم از معدود هنرهای غیر شهری است که مقبول شاهان بوده و به این کارگاه‌ها وارد شد و با هنرمندی و حمایت شاه، تحول یافت. این تحول شامل مواد اولیه، تکنیک، طرح و کاربرد بود.

در کدام شهرها این نوع گلیم بافته می‌شد؟
در دوره صفویه مراکزی مانند تبریز، اصفهان، کاشان و یزد مهمترین کانون‌های نساجی ایران بود که حمایت از این شهرها رونق عظیم نساجی و قالیبافی ایران را در پی داشت. یکی از فاخرترین محصولات کاربردی برای دربار، در این شهرها هم گلیم بود. این گلیم همان بافته‌های مهمی است که در طول ادوار تاریخ ایران و جهان به عنوان تن‌پوش، روانداز و در مواردی زیرانداز به کار می‌رفته‌است. در دوران هخامنشی و ساسانی و پس از اسلام، این نوع گلیم‌ها به عنوان پارچه معرفی شد، اما تکنیک بافت آن گلیم ظریف است.

سرانجام این گلیم‌ها چه شد؟
پس از دوره صفویه با تعطیلی کارگاه‌هایی شاهی، حمایت از این هنر صورت نگرفت و با فوت هنرمندان منسوخ شد. این نوع گلیم‌ها نفیس بوده و نیازمند حمایت مالی بودند و حمایت دربار از آن‌ها پایان یافته بود.

این بازبافی چطور اتفاق افتاد؟
دو تخته از این گلیم در ایران داریم، یکی موزه چهل‌ستون اصفهان و یکی موزه ملی ایران. همیشه علاقه به احیای بافت این گلیم داشتم. تا برای پروژه پایان‌نامه یکی از دانشجویان (زهره زمانی) این گلیم انتخاب شد. ما تکنیک و روشهای کاری بافت این نوع گلیم را مطالعه کردیم. یک سال و نیم مطالعات اولیه و روش‌شناسی طول کشید. سپس تصمیم به بافت گرفتیم. شش ماه آموزش بافنده طول کشید. در این کار مهارت بافنده یکی از مهمترین مسائل است که اشتباهی نداشته باشد. دو نمونه اولیه بافتیم تا ایرادهای کار را حل کنیم و در نهایت دو سال هم بافت این نمونه طول کشید.

نمونه بافته‌ شده چطور انتخاب شد؟
اصل این گلیم در موزه منسوجات واشنگتن است. همانطور که گفته شد متعلق به دوره صفوی و منسوب به کاشان است. طرح خاص این گلیم که تلفیقی از هنر روستایی عشایری با هنر فرش کاشان با همان لچک ترنج ‌هاست ما را مشتاق کرد. این گلیم تماما ابریشم بوده و طرح و شیوه کار ویژه‌ای دارد. ما تنها با داشتن یک عکس از این گلیم، بر روی آن کار کردیم.

یعنی هیچ وقت آن را از نزدیک ندیدید؟
خیر، امکان سفر به آمریکا نبود. هم نداشتن حامی مالی و هم شرایط تحریم و روابط با آمریکا اجازه سفر به ما نداد. تنها چیزی که داشتیم یک عکس از گلیم بود و نمونه‌های این نوع گلیم در موزه‌های ایران که البته تفاوت‌هایی در شیوه و طرح داشتند.

اسپانسری برای کار نداشتید؟
خیر، تمام کار با هزینه شخصی بود.

برای فروش گلیم برنامه‌ای دارید؟
مراسم رونمایی از گلیم با همکاری مرکز ملی فرش ایران در نمایشگاه بین‌المللی فرش دستباف خواهد بود و منتظر دیدن استقبال هنردوستان هستیم. ما دوست داریم این کار برای موزه یا مجموعه‌ای در داخل کشور خریداری شود. از این نوع گلیم کمتر از بیست عدد در کل دنیا داریم و نمونه منحصربفردی است. ما برای بازطراحی و بازبافی نمونه‌های دیگر به حامی نیاز داریم.

مسئولان دولتی چه حمایتی می‌توانند داشته باشند؟
هنرهای بسیاری در کشور ما هستند که بخاطر بی‌توجهی از بین رفته‌اند و یا در حال نابودی هستند. اگر مسئولان حمایتی از این هنرها که میراث ملی ماست داشته باشند، افرادی هستند که با جان و دل به احیای آن بپردازند. نمونه‌های بسیاری از این دستبافته‌های ما در موزه‌های دنیا وجود دارند که ما امکان دیدن آن را هم نداریم. اگر این نمونه‌ها خریداری شده و یا بصورت امانت به کشور بازگردانده شود، امکان تماشای آن و پژوهش درباره آنها را خواهیم داشت. اگر حمایت باشد و بتوانیم بافنده تربیت کنیم، می‌توانیم از این بیست گلیم خاص دوره صفوی یک نمونه ببافیم و در موزه‌های خودمان داشته باشیم.

نمایشگاه بین‌المللی فرش دستباف ایران از یک تا هفت شهریور ماه در محل نمایشگاه‌های بین المللی تهران در بزرگراه چمران برپا می‌شود و این گلیم در سالن اختصاصی مرکز ملی فرش ایران، سالن پنجم، قابل بازدید برای عموم است.