ثبت آیین «سقاخوانی» و «کُتل» نوش‌آباد در فهرست میراث معنوی کشور
کاشان نیوز: رئیس مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان از ثبت دو پرونده آیینی منطقه کاشان که توسط این مرکز تهیه شده است در فهرست آثار ناملموس خبر داد.
دکتر محمد مشهدی با بیان این مطلب افزود در دو سال اخیر پژوهش و مستندسازی بر روی آثار معنوی منطقه کاشان در دستور کار این مرکز قرار گرفته و ۵ پرونده نیز برای ثبت به مراجع ذی‌ربط در سازمان میراث فرهنگی ارسال شده است. از این میان دو پرونده «سقاخوانی» و «کتل‌کردن کودکان» در نوش‌آباد امروز سه‌شنبه ۱۳ مهرماه به ثبت میراث معنوی کشور در‌آمد.
وی بیان کرد: آیین‌ها و سنت‌های متعددی در منطقه کاشان وجود دارد که حامل هزاران سال فرهنگ و معنویت مردمان ایران زمین بوده و ثبت آن‌ها به عنوان عناصر هویت‌بخش منطقه کاشان اهمیت جهانی دارد و در توسعه این منطقه بسیار موثر است.
مشهدی نوش‌آبادی اظهار امیدواری کرد این مرکز در همکاری با دیگر ادارات مسئول از جمله اداره‌ها و پایگاه‌های میراث فرهنگی شهرستان‌های کاشان، آران و بیدگل و نطنز این آیین‌ها را شناسایی، مستندسازی و ثبت کند.
کتل زیبا‌ترین و باشکوه‌ترین تجلی آیین‌های نوش‌آباد که شامل عناصر متعدد رمزی و زیبا‌شناختی است، عبارت است از کودکی که روز عاشورا بر اسب می‌نشانند و جلو هیات عزادار حرکت می‌دهند. یکی از معانی کتل اسب تزئین شده است. در نوش‌آباد کتل عبارت است از اسبی تزئین شده که بر آن کودکی را می‌نشانند.
این سنت تا آن‌جا که در تاریخ گم می‌شود در آیین‌های نوش‌آباد برگزار می‌شده است. ترتیب نذر کتل چنین است که قبل از تولد کودک نذر می‌کنند که اگر نوزاد پسر بود وی را کتل کنند. در اولین یا دومین عاشورای بعد از تولد وی اسبی یا قاطری تهیه کرده و پس از تزیین کودک را بر آن می‌نشانند. اسب را با پارچه‌های رنگارنگ تزیین کرده و در جلو زین اسب دو میوه شبیه به هم مانند پرتقال یا سیب در کاردی فرو کرده و دو کبوتر نیز کنار آن می‌گذارند، هچنین تنگ آبی را نیز به همراه آن می‌آورند. در حین حرکت برای هر کتل شخصی نیز مداحی و منقبت‌خوانی می‌کند. یک یا دو شاطر نیز در کنار هستند. این شاطران نوجوانانی هستند که لباس سبز پوشیده و با چوب‌دستی و تنگ آب، کتل را همراهی می‌کردند. پس از پایان مراسم صاحبان کتل نذر غذا به‌جا آورده و مردم را برای خوردن ناهار عاشورا به منزل دعوت می‌کنند.
هیآت عزاداری پنج‌گانه نوش‌آباد در روز عاشورا هر سال حدود پنجاه کتل دارند. کتل را نماد علی‌اصغر می‌دانند، گر چه این سنت با آیین‌های برکت‌بخشی، باران‌خواهی و حاصل‌خیزی ایرانی که کودکان در آن نقش محوری دارند ارتباط اساسی دارد.
سقایی نیز از با‌وقار‌ترین آیین‌های عزاداری محرم است که در شهرهای مختلف ایران رواج دارد و هیآت مختلف سقّایی در شهرهای همدان، کاشان، تهران، تبریز، قم، یزد، اراک، کرمان، آران و بیدگل، نوش‌آباد، نیاسر و حتی شهرهای عتبات عالیات در عراق به شکلی با شکوه این آئین را برگزار می‌کنند. (عزاداری سنتی شیعیان در ایران و جهان، جلد۱، ص۵۴۹ -۵۰۲)
سقایی در نوش‌آباد از شب بعد از عید غدیر آغاز و تا روز عاشورا ادامه دارد. بنا بر گفته محققان آیین‌های عزاداری همانند آقای سیدحسین معتمدی، سقایی نوش‌آباد باشکوه‌ترین سقایی در ایران است.) عزاداری سنتی شیعیان، ج۷، ۵۹۰-۵۹۶)
در حسینیه‌های پنج‌گانه نوش‌آباد در محلات توی ده، بالاده، دربریگ، جویباره و شیخ‌آباد سقایی برگزار می‌شود. بدین ترتیب که سقّاخوانان به دو دسته و هر دسته به یک گروه اصلی به عنوان نقیب یا استاد و یک گروه به عنوان شاگرد که توده عزاداران هستند تقسیم می‌شود.
به عبارت دیگر در حسینیه یا محل سقّاخوانی چهار حلقه جدا از هم گرد می‌آیند. قطعات اصلی شعر را در دو گروه نقیب خوانده و دو گروه شاگرد که معمولاً تعدادشان از گروه اصلی بیشتر است بندهای قطعات که در قالب ترجیع و یا ترکیب‌بند است و یا یک مصرع از هر بیت را پاسخ می‌گویند.
سقّایی ذکر مصائب وارده بر عترت رسول خدا به‌ویژه امام حسین و یارانش به صورت نوحه‌سرایی دسته‌جمعی و هماهنگ بدون سینه‌زنی و زنجیرزنی و سنج و طبل‌زنی است، (همان، ص۴۱۴) به‌طوریکه ذکر‌ها به صورت شعر و در قالب نوحه‌های حزین و سنگین برگرفته از مقام‌های موسیقی سنتی ایرانی و غالباً در مایه‌های شور، دشتی، ابوعطا، همایون، شوشتری و افشاری که از جمله مقامات موسیقی سنتی و عامیانۀ ایرانی است خوانده می‌شود. (آیین مشرّف‌شدن به کسوت سقایی، ص۱۰۶)
زیبایی، متانت و سبک موسیقیایی با‌شکوه و سنگین سقّایی بسیار تأثیرگذار و شورانگیز است. در کنار لحن آهنگین خوانندگان آن‌چه بیشتر جلوه می‌کند، اشعار به کار رفته در این نوحه‌ها و محتوای مفاهیم قرآنی و عرفانی و همچنین لطایف ذوقی و حقایق تاریخی و باورهای اسطوره‌ای آن است که اشعار سقّایی را از سطح شعر عامیانه بالا‌تر آورده است.
(برای نمونه نک؛ عزاداری سنتی شیعیان مجلدات ۴، ۵و۶)
دیدگاه شما