حسین قطنی‌باف _ آيين سنتي و قديمي عزاداري و روضه خواني بازاریان به مناسبت ماه محرم هنوز در بازار برخي از شهرهاي کشور که بازارهاي قديمي آنان پابرجاست متداول است از آن جمله در کاشان ، قم ، اصفهان ، تهران ، تبريز ، کرمان و …
البته امروزه فقط اصناف و بازاريان نيستند که منحصرا” در ايام محرم در بازار عزاداري مي کنند بلکه ساير قشرها از گوشه و کنار شهر با حرکت دادن دسته هاي عزاداري ، خود را به بازار تعطيل شهر مي‌رسانند و در آنجا عزاداري مي کنند .
عزاداري سيدالشهدا در بازارهاي ايران به سال 352 هجري قمري ، قرن چهارم و زمان آل بويه بر مي گردد .
آل بويه مذهب شيعه اثني عشري داشتند .
در آن سال معزالدوله فرمان داد مردم بطور رسمي در روز عاشورا اجتماع کنند و بصورت گروهي حزن خويش را نشان دهند ؛ در اين روز بازارها بسته و خريد و فروش ها متوقف شد ، همه کسب و کار را تعطيل و در بازار خيمه برپا کردند و از آن زمان به بعد سينه زني و عزاداري براي امام حسين (ع) در کوي و بازار علني شد .
در دوره صفويه نيز همواره در ايام محرم بازار تعطيل مي شد و گروهي از اصناف در دهه عاشورا ، مجالس عزاداري و روضه خواني را در سراها و تيمچه ها و چهارسوها يا در تکيه هاي متعلق به خود برپا مي کردند .
برپايي مراسم حزن و اندوه در ايام شهادت و سوگواري و آيين جشن و سرور در اعياد مذهبي و روزهاي ولادت اولياي دين بهترين فرصتي بود كه اصناف ضمن انجام شعائر الهي ، خصوصيات و ويژگي هاي خاص صنف خود را به نمايش بگذارند .
از دوره صفويه به بعد ، اصناف از روي عشق و علاقه به ائمه معصومين و در رقابتي تحسين برانگيز ، شكوه و عظمت مراسم سوگواري حضرت سيدالشهدا (ع) و ساير ائمه (ع) را بيش از پيش فراهم مي‌آوردند .
پس از دوره صفويه و پس از زمان نادرشاه، عزاداري در بازار باقي ماند و هر چند اوضاع تغيير كرد اما با اين حال رسم تعزيه داري و تظاهرات مذهبي شيعه جزء عادت معمول و آداب و رسوم ملي و مذهبي شد چنانكه در دوره قاجاريه بخصوص در دوره بعضي از سلاطين آن سلسله مانند ناصرالدين شاه در ترويج و تعظيم شعائر مذهبي كوشيدند.
اصناف از آن پس همواره در انجام شعائر و تظاهرات ديني به ويژه در سوگواري ايام محرم پيش قدم بوده اند .
هر يك از اصناف ، مركزي براي تجمع داشتند كه پاتوق مي ناميدند چون علامت صنف خود را به شكل حلقه يا طوقي در آنجا نگاه مي داشتند . اين حلقه يا طوق را به كتلي مي آويختند كه داراي زيب و زينت بسيار از پارچه هاي ابريشمي رنگارنگ و پيرايه هاي زرين و سيمين بود .
علامت صنف معمولاً در تكيه يا مسجد متعلق به آن صنف نگهداري مي شد .
مراسم عزاداري اصناف به دو گونه برگزار مي شد اول : روضه خواني ، دوم : تشکيل دسته در روزهاي عاشورا ، 28 صفر و 21 رمضان و … .
روضه خواني در مساجد و تكايا و همچنين در دالان ها و سراها و تيمچه هاي بازار برگزار مي شد و مخصوص اصنافي بود كه افراد آن معتبر و در كسب و تجارت وارد بودند .
به سبب وجود نوعي رقابت بين اصناف و براي آنكه هر صنف خود را از ديگران متمايز نشان دهد ، برنامه روضه خواني را حتي المقدور چنان تنظيم مي کردند كه با برنامه روضه خواني اصناف ديگر هم زمان نباشد و به اين ترتيب برخي از روضه خواني ها در دهه اول محرم ، بعضي ديگر در دهه دوم و بعد از آن تا آخر ماه ادامه مي يافت .
علاوه بر روضه خواني هاي صنفي در مساجد و تكايا و دالان ها و سراهاي بازار ، سران اصناف در منزل خود ، در حياط مخصوصي بنام حسينيه روضه خواني برگزار مي کردند .
تشکيل و حرکت دسته هاي عزاداري اصناف نيز در گذشته مفصل تر از الان بود بود و هر يك از اصناف دسته مخصوص به خود داشت كه بيشتر اعضاي صنف در آن شركت مي کردند .
مبدأ حركت هر دسته چنانكه اشاره شد مسجد يا تكيه مخصوص به صنف در بازار و در بعضي موارد منزل پيش كسوت يا فرد بزرگتر صنف بود .
علامت صنف با علم ها و كتل ها پيشاپيش دسته حركت داده مي شد ، پس از آن پيران و ريش سفيدان و بزرگترهاي صنف با سر برهنه و با خضوع و احترام قدم بر مي داشتند و يك نفر كه در ميان دسته حركت مي كرد دامني پر از كاه داشت كه هر از چندگاه بر سر افراد مي افشاند ، بعد از آن اعضاي صنف بودند كه بنا بر نوع صنف به طريقي خاص عزاداري مي كردند .
اصناف در مراسم عزاداري و حركت دادن دسته با هم رقابت شديد داشتند و اين كيفيت در همه زمينه ها پيدا بود ، در تزيين علم و كتل و حتي پيراهن مخصوص سينه زني كه هر چند اين پيراهن ساده و به رنگ سياه بود و انواع و اقسام زيادي نداشت با وجود اين در طريقه دوخت و بازشدن تكمه و مقدار و نوع چين كمر و شكل و يقه آن ، هر صنف مي كوشيد تا نوع خاصي براي خود اختيار كند .
مراسم عزاداري با روضه خواني آغاز و سپس با حركت دسته هاي عزادار و مراقبت و امر و نهي و دستور رؤسا و سران اصناف برگزار مي شد ؛ در چنين مواقع نفوذ ، اهميت و نقش اجتماعي سران اصناف آشكار مي شد.
اکنون پس از گذشت سالها همچنان در دهه اول و دوم محرم به ويژه در روزهای تاسوعا و عاشورا نه تنها هيئآت داخل بازار بلکه بيشتر هيأت‌هاي مذهبي کاشان بصورت دسته هاي سينه زني و زنجيرزني از حسينيه و تکيه خود به سوي بازار حرکت مي کنند و برنامه عزاداري خود را با اوج و حرارت بيشتر در تيمچه امين الدوله پايان مي دهند .
کاشان بيش از 600 هيأت مذهبي دارد كه هر يک به نام يكي از ائمه (ع) ناميده شده است .
بيشتر اين هيئت ها در روز تاسوعا و عاشورا با حرکت دادن دسته هاي خود به سوي بازار در ساعت خاصي به بازار و تيمچه امين الدوله مي رسند .
از نكات حائز اهميت براي ريش سفيدان و روساي هيئت هاي كاشان آن است كه دسته هيئت باشكوه و ابهت به بازار برود.
بنابراين هر هيئت گاه با كمك چند هيئت ديگر كه رقابتي بين آنان نباشد ، به بازار مي رود .
معمولا رسم بر اين است كه هر هيئت در شب قبل از روز بازار ، با برپايي مراسم عزاداري از تعدادي هيئت‌ها دعوت مي‌كند تا در مراسم بازار اين هيئت شركت كنند و آن هيأت‌ها نيز در دسته‌هايي به كمك هيأت كمك‌خواه مي روند و با آنان سينه زني مي کنند و در پايان مراسم عزاداري بازار ، همه سوگواران حسيني در مسجد يا حسينيه آن هيئت با شام يا ناهار پذيرايي مي شوند .
اما امسال تيمچه تاريخي امين الدوله که پايانه عزاداري هيئت هاي مذهبي کاشان است به علت مرمت تعطيل است .
تيمچه امين الدوله در بازار ميانچال قرار دارد و متعلق به دوره قاجاريه است .
اين بناي با عظمت به دستور يكي از رجال نامدار عصر قاجار به نام فرخ خان غفاري ملقب به امين الدوله و با معماري استاد علي مريم در اواخر قرن سيزدهم قمري (1285) ساخته شد .
اين بناي باشكوه در سه طبقه و با طول و عرض زياد بنا شده و ارتفاع گنبد آن نيز مورد توجه است . همه ساله در ايام سوگواري حضرت اباعبدالله الحسين (ع) اين تيمچه ميعادگاه دسته ها و هيات مذهبي عزادار كاشان است .
حجت الاسلام عبدالصاحب حسيني رئيس اداره تبليغات اسلامي كاشان برگزاري عزاداري سنتي هيات هاي مذهبي در بازار تاريخي كاشان و تيمچه امين الدوله را به سبب فرسوده بودن بافت بازار و ازدحام بيش از حد جمعيت در اين بناي تاريخي خطرآفرين مي داند و مي گويد :
بافت تاريخي بازار كاشان شرايط برگزاري مراسم عزاداري براي بيش از 600 هيات مذهبي اين شهر را ندارد و در صورت بروز هر حادثه اي امكان امداد رساني به حادثه ديدگان سخت و دشوار خواهد بود .
با اين حال امسال گرچه تيمچه بسته است ولي هيئآت در بازار ميانچال و در جوار تيمچه به مراسم سوگواري خود در بازار خاتمه خواهند داد .
بايد گفت برگزاري عزاداري در بازار قديمي کاشان گر چه بر اساس سنت و آييني قديمي خاطره انگيز است ولي با تغيير و تحولات امروزي و افزايش جميعت شهري ، بازار تاريک و نا ايمن شهر ديگر محل مناسبي براي عزاداري همه هيئت ها نيست .
بنابر اين مسئولان کاشان بايد به جاي بازار و تيمچه ، محل بزرگي را براي اجتماع عظيم هيئات در داخل شهر فراهم کنند تا ان شاالله عظمت عزاداري باشکوه کاشاني ها در روز تاسوعا و عاشورا نمود بيشتري داشته باشد .
دیدگاه شما