«اسناد مکتوب» عمدتا شامل نسخههای تعزیه در قالب طومار یا دستک و همچنین نسخههای خطی نسبتا قدیمی اشعار ذاکری و سقایی است. همچنان که ممکن است اجازهنامههایی که در قدیم برای اجازه برداشتن جریده و علم توسط استادان برای شاگردان صادر میشده است، موجود باشد.
همچنین اسناد مربوط به موقوفات برگزاری آیین اعم از موقوفه برای مکان برگزاری مانند حسینیه و تکیه و همچنین اسناد موقوفاتی از قبیل آب کشاورزی، مزرعه و زمین کشاورزی که برای برگزاری آیین عزاداری که در گذشته وقف میشده است.
دیگر اسناد مربوط به آیینهای محرم اعم از اسناد مکتوب شامل کتابها، مقالات، پایاننامهها، طرحها و گزارشهای آیینی و مردمشناختی؛ عکسها و تصاویر و … نیز برای نگهداری در موزه اهمیت دارند.
بخش دیگری از اشیاء مربوط به وسایل تعزیهخوانی اعم از لباس، زره، چکمه، کلاهخود، شمشیر، گرز و خنجر است.
همچنین وسایلی که جهت تزیین اسب، شتر و دیگر رهوارهای عزاداری استفاده میشده است. وسایلی نیز که برای موسیقی عزادرای استفاده میشود از جمله سنج و دهل و تبل و … همچنین وسایل نقالی مانند کشکول و پردههای نقالی که ممکن است هنوز در منطقه کاشان موجود باشد.
بخش دیگری از ادوات آیینی مربوط به صنف سقایان است؛ شامل لباس سقایی، نطع، شده، کمربند شیر و خورشید، تاج و همچنین مشک سقایی و کاسههای برنجین.
بخش دیگری از اشیاء موزه عاشورا مربوط به علمها و نشانههای عزاداری است که شامل توغ، نخل، چهلگیسو، علم، پرچم، پنجه و جریده است. برخی از پرچم پارچهای که بر روی آن کتیبهها و تصاویر دوخته شده است و به نوعی نشاندهنده هویت دسته عزاداری است نیز در نوع خود ارزش موزهای دارد. علم پنجه نیز که متشکل از چوبی است که در راس آن پنجه است با پنجه آیینه و پارچه تزئین میشود. همچنین علمهایی که شامل یک تیغه فلزی و چوبی است که با پارچه تزئین میشود.
اما یکی از علمهای عزاداری که در ایران و کاشان شهرت دارد توغ است. علمی دارای اجزای مختلف که هر کدام از آن ارزش آیینی، هنری و فرهنگی دارد.
توغ شامل قسمتهای مختلف است که عبارتند از تیغه، ماهیچه که دور تا دور آن اژدر است. صندوقچه مدور مسی و همچنین صندوقچه مکعب مشبککاری برنجی و … .
شیوه برداشتن توغ نیز متفاوت است و به اقتضای آن از چوب دولو و لوازم دیگر استفاده میکنند. توغها عمدتا نفایسی از دوره صفوی است و بسیاری از آنها از بین رفته یا در معرض تخریب است و برخی از این اجزای آن از توغ جدا شده و در انباری حسینیهها موجود است.
نخلهای عزاداری نیز از آیینهای قدیم ایرانی حکایت میکنند و برخی از اجزای آن مانند خودهایی که با آن نخل را تزئین میکنند، ارزش تاریخی دارند. به جز آن انواع اشیاء تزیینی و گوهری که بر نخل میبندند، و یا در آیینها و باورهای عامیانه مربوط به محرم کاربرد دارد.
جریده از انواع علمهای جالبتوجه است و شامل عناصر مختلف از جمله دستهچوبی، تسمههایی به شکل عمودی، افقی و منحنی، زنگوله، گلولههای بلوری، شمعدان، کشکول و اژدر و پارچههای مختلف است. این علم که عمدتا از دوره قاجاری است، بیشتر در مراسم سنگزنی استفاده میشده است، چنانکه اشیاء و ادوات سنگزنی هم با تختهچوبهای مدور و علم چهل یسو ارزش مردمشناختی دارد.
بخش دیگری از ادوات عزاداری مربوط به ظروف مسی است که چند دهه هست از رونق افتاده و در انباری حسینیهها یا منازل مصرفی ندارد. همچنین برخی از وسایل مسی شامل جامهای بزرگ مخصوص آب که دارای نقوش گل و بوته و کتیبههای شعر و تاریخ است و تقریبا در همه حسینیههای قدیمی وجود دارد که بازمانده دوران صفوی و قاجاری است.
وسایل مربوط به پذیرایی دورههای گذشته اعم از سماورهای مجلسی قدیمی، بشقاب و کاسه و سینیهای مسی و لعابی از این قبیلاند. همچنین است دیگها و ظروف بزرگ مخصوص پخت نذورات که برخی از آنها تاریخدار است.
آویزها یا قندیلهای مسین که از سقف حسینیه آویزان میشود؛ بشقابهای چینی که در نقطه مرکزی تاق چشمه قرار داشته و پس از تخریب حسینیههای قدیمی تنها یادگار بناست، همچنین تنگ و ظروف بلورین و چینی که عموما در حسینیهها کاربرد تزئینی دارد از جمله وسایل ضروری برای موزه عاشوراست.
از این قبیلند آتشدان، چراغدان و شمعدانهای قدیمی که وسیله تامین نور حسینیه و دستههای عزاداری بوده و عمدتا از دوران قاجاری و پهلوی است.
زیراندازهای قدیمی حسینیهها به ویژه زیلوهایی که کتیبه و تاریخ دارد و امروزه تقریبا تولید نمیشود نیز از جمله وسایل موزهای و اتفاقا ضروری برای مفروش کردن بخشهای مختلف موزه است.
طبعا معرفی همه عناصر عزاداری که ارزش موزهای دارند در این مقال مختصر نمیگنجد اما امید است که موزه عاشورا از آنها برخوردار شده و میراث ارجمندی برای آیندگان باشد.
دیدگاه شما